Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) – jest to jedno z najbardziej niebezpiecznych zagrożeń życia i zdrowia człowieka związanym z kleszczami. KZM to bardzo poważna choroba wirusowa, atakująca ośrodkowy układ nerwowy. Szacuje się, że nawet u połowy pacjentów może pozostawić trwałe ślady neurologiczne.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) – przyczyny
Chorobę wywołują wirusy, które występują u niektórych zarażonych kleszczy z rodzaju Ixodes ricinus. Do zakażenia dochodzi poprzez ukąszenia. Nie oznacza to że każdy kleszcz jest nosicielem groźnego wirusa.
W Europie znanych jest wiele rodzajów kleszczy, które mogą przenosić wirus zapalenia mózgu, ale praktycznie największe znaczenia ma Ixodes ricinus. Ixodes ricinus należy do rodziny kleszczy tarczowatych i jest najbardziej rozpowszechnionym przedstawicielem tej grupy.
Dorosłe samiczki osiągają długość 3 -4 mm, natomiast samce 2,5 mm. Każde stadium rozwojowe kleszcza, tzn. larwa, nimfa i imago, czyli dojrzała forma musi raz wyssać krew od kręgowca, ażeby móc się dalej rozwijać. Cykl rozwojowy jednego pokolenia kleszczy trwa średnio 2 lata.
Wśród sprzyjających warunków rozwoju kleszcza zaliczamy miedzy innymi:
– wzrost temperatury który jednocześnie powoduje wzrost aktywności kleszczy, która rozpoczyna się w miesiącach marcu/kwietniu i trwa od jesieni do października/listopada.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) – objawy
Choroba ujawnia się zwykle 7-14 dni po kontakcie z zakażonym kleszczem, ale u niektórych osób, u których objawy zwiastunowe nie wystąpiły lub były słabo zaznaczone, okres wylęgania choroby może sięgać 4 tygodni.
Niekiedy pierwsze objawy kleszczowego zapalenia mózgu mogą być mylnie interpretowane nawet przez lekarza specjalistę. W pierwszym stadium choroba zwykle przypomina grypę lub inne wirusowe schorzenie górnych dróg oddechowych.
Wśród najbardziej charakterystycznych objawów kleszczowego zapalenia mózgu zaliczamy:
– ogólne osłabienie,
– bóle głowy,
– dysfunkcje karku,
– bóle mięśni kończyn,
– bóle gałek ocznych,
– nudności,
– wymioty,
– bóle brzucha.
W konsekwencji licznych objawów może dojść do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowego (meningitis), w którym dominującym objawem jest ból głowy z towarzyszącą sztywnością karku lub innymi objawami oponowymi. Gorączka sięga 40°C, a chorzy skarżą się na zawroty głowy, nudności i wymioty. W cięższych postaciach dołączają się objawy zapalenia mózgu, charakteryzujące się zaburzeniami świadomości i objawami uszkodzenia struktur mózgu, którym towarzyszą zaburzenia orientacji, koncentracji i pamięci. U niektórych chorych mogą występować: oczopląs, drżenia kończyn i porażenia nerwów czaszkowych powodujące zaburzenia mowy i połykania. Rzadziej obserwuje się różne formy afazji, niedowład połowiczy i drgawki.
Objawy mogą być różne, w zależności od tego, jaka struktura mózgu czy rdzenia kręgowego została zaatakowana. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest najczęstsze, przebiega stosunkowo łagodnie i zazwyczaj nie pozostawia trwałych następstw. Jeśli dojdzie do zajęcia mózgu, jest to zdecydowanie bardziej niebezpieczne dla chorego.
Zazwyczaj objęte procesem zapalnym są tzw. zwoje podstawy mózgu, które odpowiadają za wiele funkcji neurologicznych, m.in. takich jak czuwanie i stan przytomności organizmu oraz kontrola nad mięśniami.
W większości przypadków rokowanie jest dobre, niekiedy objawy neurologiczne (zaburzenia czucia, porażenia mięśni, trudności w koncentracji, osłabienie pamięci) przewlekają się wiele miesięcy. Śmiertelność w tej chorobie dotyczy jednak blisko 2% pacjentów.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) – leczenie
Rozpoznanie kleszczowego zapalenia mózgu stawia się na podstawie badania płynu mózgowo-rdzeniowego, który wykazuje cechy zapalenia wirusowego, oraz stwierdzenia we krwi przeciwciał zwalczających wirusa odkleszczowego zapalenia mózgu.
Nie ma możliwości leczenia przyczynowego, stosuje się jedynie leczenie objawowe – zapobiegające obrzękowi mózgu i przeciwzapalne.
Zatem czy istnieją skuteczne metody zapobiegania tej groźnej chorobie?
Przede wszystkim powinniśmy się bronić przed ugryzieniem przez kleszcza, stosując odpowiednie ubrania przy wychodzeniu do lasu, pomocne mogą być także repelenty, czyli środki odstraszające owady i kleszcze z dodatkiem DEET w stężeniach od 30 do 50%. Zmniejszymy w ten sposób ryzyko zakażenia zarówno bakteriami Borrelia, jak i wirusami kleszczowego zapalenia mózgu. Chociaż tylko 50% pacjentów z boreliozą obserwuje u siebie rumień, w kleszczowym zapaleniu mózgu nie ma żadnych początkowych, charakterystycznych objawów mówiących o rozwijającym się zakażeniu wirusowym i nakazującym rozpoczęcie leczenia.
Co więcej, nie ma skutecznego leczenia przyczynowego. Dlatego bardzo ważne jest szczepienie osób, które będą przebywać na terenach, gdzie duże jest ryzyko nabycia tej choroby, czyli osób dorosłych zamieszkałych na terenach endemicznych i wyjeżdżających tam w celu turystycznym lub do pracy. Szczepionka może być stosowana od 2. roku życia. Zalecane są 3 dawki, druga w odstępie 1–3 miesięcy od pierwszej, trzecia po 9–12 miesiącach od drugiej.
By zapewnić długotrwałą ochronę, niezbędne są pojedyncze szczepienia przypominające podawane w odstępach 3-letnich. Optymalnym czasem na rozpoczęcie szczepienia podstawowego jest zima, by zapewnić odporność przed początkiem sezonu żerowania kleszczy na wiosnę. Ewentualnie lekarz może zalecić schemat przyspieszony, kiedy pozostały co najmniej 3 tygodnie do wyjazdu lub wakacji.
