Pierwiosnek lekarski, pierwiosnek wyniosły – gatunek ten kwitnie od marca do maja, posiada pędy kwiatowe o wysokości 10-15 cm które są zwieńczone licznymi przewisającymi kwiatami. U gatunku są jasnożółte z ciemniejszym oczkiem, a ogrodowe odmiany uwodzą całą gamą barw. Jest ich tak wiele, że połączono je w grupy, m.in. Pacific Hybrids, Casino i Crescendo. Gatunek ten rośnie na pastwiskach i lasach Europy oraz Azji. W niektórych krajach a także w Polsce jest to gatunek objęty ochroną.
Najczęściej spotykanym w naszym kraju gatunkiem z rodzaju pierwiosnek jest pierwiosnek lekarski Primula veris, a w górach i na pogórzach pierwiosnek wyniosły Primula elatior. Oba gatunki wyglądają podobnie, ale preferują odmienne siedliska. I tak pierwiosnek lekarski rośnie na suchych łąkach, przydrożnych skarpach i w widnych lasach – na siedliskach nasłonecznionych – ciepłych i suchych, natomiast pierwiosnek wyniosły występuje na wilgotnych łąkach i w żyznych lasach liściastych.
Pierwiosnek lekarski jest rośliną wieloletnią z rodziny pierwiosnkowatych. Występuje z reguły na terenach nizinnych i w niższych położeniach górskich. Wysokością sięga 40 – 50cm. Ma dość dużo liści o jajowatym kształcie i owłosionych od spodu oraz krótkie kłącze o licznych korzeniach. Kwiaty mają kolor żółto złocisty, składają się z pięciu płatków i bardzo ładnie pachną. Owocem jest torebka wypełniona ciemnobrązowymi nasionami.
Pierwiosnek wyniosły – zastosowanie
W celach terapeutycznych zbiera się kwiaty, które następne należy suszyć w bardzo wolny sposób. Najlepiej rozłożyć je cienką warstwą, w suszarni w temperaturze nie przekraczającej 40C.
Korzenie pierwiosnka zawierają glikozydy fenolowe, substancje gorzkie, garbniki, sole mineralne oraz śladowe ilości olejku eterycznego. Najważniejszym związkiem leczniczym zawartym w korzeniu pierwiosnka są saponiny trójterpenowe z głównym związkiem tej grupy kwasem prymulowym. Przez zielarzy zbierane są nasiona oraz kłącze pierwiosnka. Saponiny To bardzo cenne surowce wykorzystywane w lecznictwie. Aby uzyskać ich jak najwięcej trzeba dokonywać zbioru przed rozpoczęciem kwitnienia rośliny albo dopiero późną jesienią. Oprócz tego pierwiosnek jest bogatym źródłem takich substancji jak glikozydy fenolowe, witamina C, mangan, czy karoten. W świeżo zebranym korzeniu znajduje się ponadto dużo olejków eterycznych, cukrów, alkoholi cukrowych oraz wolemitów.
Pierwiosnek wyniosły – właściwości lecznicze
Działanie lecznicze pierwiosnka jest bardzo popularne w medycynie. Wśród najbardziej znanych zalet pierwiosnka do których jest stosowany w leczeniu wskazuje się na stosowanie:
– w stanach zapalnych gardła,
– w walce z suchym meczącym kaszlem,
– dysfunkcjach krtani,
– przeciwdziała wysuszonym błonom śluzowym,
– w zapaleniach oskrzeli,
– w pylicy,
– gruźlicy płuc.
To nie koniec zbawiennych zalet tej wspaniałej rośliny. Wskazuje się na to iż zarówno kwiat jak i korzeń pierwiosnka wykazują dość silne działanie przeciwzapalne, a także działanie przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, dzięki czemu pierwiosnek może być stosowany przy infekcjach o różnej etiologii. Dziś pierwiosnek lekarski wykorzystywany jest w medycynie przede wszystkim jako środek wykrztuśny. Preparaty z korzenia i kwiatu pierwiosnka wykazują bowiem działanie sekretolityczne tzn. upłynniają zalegającą wydzielinę oraz sekretomotoryczne tzn. pobudzają odruch kaszlu. Gdy więc dopadnie nas wiosenne przeziębienie, z męczącym kaszlem, w prosty sposób można przygotować sobie napar z korzenia czy kwiatu pierwiosnka. Warto wiedzieć, że przetwory z kwiatów pierwiosnka działają łagodniej niż preparaty otrzymywane z korzeni.
Pomocne mogą nam być więc przy schorzeniach górnych dróg oddechowych, przebiegających z zaleganiem trudnej do odkrztuszenia wydzieliny, zapaleniu krtani, czy oskrzeli, a także jako lek wspomagający m.in. pylicy czy astmie. Warto tutaj wspomnieć także, że preparaty z kwiatu pierwiosnka działają także lekko napotnie, co jest dodatkowym atutem, zwłaszcza przy przeziębieniach.
Pierwiosnek wyniosły – sposób użycia
Odwar z korzeni
Przepis; należy pół łyżki korzeni zalewamy szklanką wody. Całość gotujemy przez ok. 5 minut i przecedzamy. Pijemy po łyżce co 2-3 godziny.
Odwar z kwiatów
Przepis: należy łyżkę suszonych kwiatów zalewamy szklanką wody, a potem gotujemy przez ok. 5 minut. Odwar należy odstawić na kwadrans, a następnie przecedzić. Pijemy go w 2-3 porcjach w ciągu dnia po jedzeniu jako środek wykrztuśny i uspokajający.
NALEWKA
Przepis; należy ok. 100 g korzeni pierwiosnka zalewamy 0,5 1 spirytusu 70-procentowego. Całość odstawiamy na kilka dni. Pijemy w przypadku kaszlu 2-3 razy dziennie po 20-30 kropli na kieliszek wody.
Ziele pierwiosnka można łączyć z podobnie działającymi liśćmi podbiału i zielem tymianku, wówczas założony efekt będzie jeszcze silniejszy, dlatego wyciągi z pierwiosnka wchodzą w skład wielu produkowanych na skale światową syropów oraz kropli.
Warto pamiętać jednak, że zbyt duże dawki pierwiosnka mogą skutkować zatruciem z wymiotami, biegunką (czasem nawet krwawą). Niekiedy zdarzają się uczulenia na pierwiosnek. Osoby uczulone na tę roślinę powinny jej więc unikać.
