Osteoporoza jest układową chorobą metaboliczną tkanki kostnej, w której dochodzi do zaburzenia mikroarchitektury kości i zmniejszenia jej masy, co doprowadza do zwiększonego ryzyka złamań. Jest ona ściśle związana z procesami starzenia się organizmu.
Nazwa „osteoporoza” po raz pierwszy pojawiła się w medycynie w XIX w. dzięki amerykańskiemu lekarzowi – Johann’owi Lobstein. Następnie w roku 1940 opisana została osteoporoza pomenopauzalna, natomiast w 1982r. dodano do niej osteoporozę starczą.
Jak często i u kogo występuje osteoporoza?
Wraz z rozwojem medycyny i wydłużeniem długości życia osteoporoza stała się poważnym problemem społecznym. Wśród kobiet rasy kaukaskiej po 50 roku życia, szacuje się, że 50% dozna przynajmniej jednego złamania osteoporotycznego w ciągu swojego życia. W samej Wielkiej Brytanii liczba złamań w obrębie stawu biodrowego z powodu niskiej masy kostnej wzrasta o 6% w każdym roku.
Osteoporoza najczęściej dotyczy kobiet w starszym wieku (powyżej 6 dekady życia).
Jak dochodzi do rozwoju osteoporozy?
Osteoporoza powstaje w wyniku zachwiania równowagi między działaniem osteoblastów, budujących kość, a funkcją osteoklastów, które ją niszczą. Od dzieciństwa do wieku młodzieńczego procesy kościotwórcze przeważają nad procesami resorpcji kostnej i masa tkanki stopniowo wzrasta. Wraz z rozpoczęciem dojrzewania przyrasta 40% masy kostnej organizmu.
Szczyt masy osiągany jest między 25, a 29 rokiem życia i wówczas oba procesy opisane wyżej są w równowadze. Po tym okresie następuje stopniowa degradacja tkanki kostnej, która trwa aż do końca życia. Z tym że u kobiet po menopauzie proces lizy kości przebiega znacznie szybciej niż u mężczyzn, w wyniki utraty dobroczynnego działania estrogenów.
W każdym momencie wyżej opisanego procesu może dojść do zaburzeń w równowadze między destrukcją, a budową kości w wyniku zadziałania odpowiednich czynników. Niekorzystne działanie na budowę tkanki kostnej wykazują:
- mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia
- palenie tytoniu i nadmierne spożywanie alkoholu
- niedobory żywieniowe w postaci niskiego spożycia wapnia oraz niedoboru witaminy D
- nadmiar witaminy A lub nadmierne picie kawy
- choroby nowotworowe
- zaburzenia trawienia i choroby wątroby
- niewyrównana cukrzyca typu 1
- choroby tarczycy i przytarczyc
- reumatoidalne zapalenia stawów
- leczenie lekami przeciwpadaczkowymi i przeciwzakrzepowymi
- terapia glikokortykosteriodami
- zaburzenia menstruacji i wczesna
Na podstawie powyższych czynników możemy podzielić osteoporozę na pierwotną, spowodowaną starzeniem się organizmu (osteoporoza starcza) lub spadkiem ilości estrogenów u kobiet (osteoporoza pomenopauzalna) oraz na wtórną, która pojawia się w przebiegu innych chorób.
Objawy kliniczne osteoporozy
Początkowo osteoporoza nie daje żadnych objawów. Dopiero po długotrwałej i przewlekłej degradacji masy kostnej dochodzi do pojawienia się pierwszych, aczkolwiek niezwykle pogarszających jakość życia, symptomów. Głównym objawem są złamania osteoporotyczne, które występują szczególnie w obrębie kręgów, szyjki kości udowej, kości przedramienia oraz ramienia. Nie należy jednak zapominać, że do złamań może dojść w każdej części koścca.
Charakterystyczną cechą tych złamań jest nieproporcjonalnie większy uraz tkanki niżby to wynikało z siły działania czynnika uszkadzającego (złamania niskoenergetyczne). Do złamań dochodzi najczęściej u osób starszych, gdyż mają one dodatkowo wydłużony czas reakcji oraz większe ryzyko omdleń i upadków. Niskoenergetyczne złamania doprowadzają z czasem do pojawiania się kolejnych objawów, takich jak bóle kostne, ograniczenie ruchomości stawów, znaczne zmniejszenie wzrostu. W osteoporozie charakterystyczne jest również pogłębienie kifozy piersiowej w wyniku złamań kompresyjnych trzonów kręgów.
Jak można leczyć osteoporozę?
W przypadku tej choroby metabolicznej niezwykle ważna jest profilaktyka. Odpowiednie wytworzenie rezerwy kostnej i osiągnięcie dużej masy tkanki kostnej w czasie szczytu jej tworzenia jest kluczowe w zapobieganiu osteoporozy. Można to osiągnąć poprzez unikanie środowiskowych czynników ryzyka (palenie, alkohol itd.), aktywny tryb życia, odpowiednią podaż wapnia i witaminy D w diecie oraz właściwe leczenie chorób współtowarzyszących. Ważne są również badania przesiewowe po 65 roku życia w kierunku osteoporozy. Im wcześniej wykryta, tym większa szansa na ograniczenie ubytku masy kostnej.
Zwłaszcza wśród kobiet ważne jest wprowadzenie hormonalnej terapii zastępczej w ciągu 6 lat od menopauzy w celu ochrony tkanki kostnej. Niezależnie od wieku zalecane jest ciągłe utrzymywanie aktywności fizycznej oraz odpowiednia podaż wapnia i witaminy D w diecie. Zaprzestanie palenia i picia alkoholu, nawet w starszym wieku może przyczynić się do spowolnienia procesu degradacji tkanki kostnej.
Pod znakiem zapytania wciąż pozostaje wpływ ochronny tkanki tłuszczowej na masę kostną. Z jeden strony adipocyty poprzez wytwarzanie estrogenów zapobiegają degradacji kości, z drugiej jednak są przyczyną stanu zapalnego w organizmie, który aktywuje komórki kościogubne. Najnowsze badania donoszą jednak niezaprzeczalnie, że utrzymywanie zwiększonej ilości beztłuszczowej masy mięśniowej ma najbardziej korzystne działanie w zapobieganiu osteoporozie.
