Chondromalacja rzepki jest jedną z chorób zwyrodnieniowych chrząstki, w której dochodzi do niszczenia jej struktury. Charakterystycznymi objawami są rozpulchnięcie i spluszowacenie (rozdział na słupki na kształt szczotki do włosów) chrząstki, co doprowadza do wytworzenia się szczelin i ubytków w jej obrębie. Ostatecznie choroba manifestuje się zwyrodnieniem stawu rzepkowo-udowego, co przyczynia się do występowania przewlekłych bólów w kolanie.
Najczęściej chondromalacja rzepki występuje u kobiet i dziewczynek. Początek choroby zaczyna się w wieku 14-16 lat. Ciekawym faktem jest jednak, że aż w 60% jest ona diagnozowana dopiero w sekcji zwłok.
Czynniki wpływające na ryzyko wystąpienia chondromalacji
Najbardziej oczywistą przyczyna zaburzenia struktury chrząstki są wszelkiego typu urazy mechaniczne, które przewlekle uszkadzają strukturę tkanki. Możemy do nich zaliczyć:
- przemieszczanie się rzepki w jej nawykowym zwichnięciu
- podwichnięcia rzepki, które pozostają bezobjawowe
Ważnymi czynnikami wpływającymi na wystąpienie chondromalacji są również wszelkie deformacje, przebiegające z zaburzeniem osi kończyny. Do najczęściej wymienianych należą:
- stopa płasko-koślawa
- szpotawość kolan
- koślawość kolan
Niektóre dane naukowe podają istniejącą dodatnią zależność między wysokim wzrostem, a wystąpieniem chondromalacji rzepki. Jednakże w wielu przypadkach nie jest możliwe uchwycenie przyczyny powstania zwyrodnienia, co określane jest jako idiopatyczna chondromalacja rzepki.
Patogeneza powstawania chonromalacji
Chondromalacja rzepki jest chorobą przewlekłą i mija kilka lat zanim zacznie dawać uchwytne objawy. Pierwsza reakcją na czynniki uszkadzające jest pojawienie się zmian w macierzy i włóknach kolagenowych głębokich warstw chrząstki. Początkowo zmiany są niewidoczne, a powierzchnia stawowa widziana artroskopowo pozostaje gładka i nieuszkodzona. Jednakże wraz z dalszym działaniem czynników uszkadzających dochodzi do pojawienia się charakterystycznych zwyrodnień w obrębie chrząstki. Przebieg choroby można podzielić na fazy:
- I faza – charakterystyczny obrzęk chrząstki
- II faza – pęknięcia i tworzenie się szczelin o głębokości nie większej niż 1,25mm
- III faza – szczeliny sięgające do kości podchrzęstnej, bez jej odsłonięcia
- IV faza – szczeliny odsłaniające tkankę kostną
Jak się objawia chondromalacja rzepki?
Niestety w przebiegu tej choroby brak jest charakterystycznego objawu, który pomagałby wykluczyć inne jednostki chorobowe. Nie bez znaczenia pozostaje także jej przewlekły charakter. Pacjentom w tym przypadku ciężko określić początek pojawienia się bólu oraz wraz z rozwojem choroby może dochodzić do zwiększania progu bólowego. Ciekawym spostrzeżeniem klinicznym pozostaje częste ustępowanie dolegliwości po osiągnięciu dojrzałości. Może to tłumaczyć, dlaczego chondromalacja rzepki jest często wykrywana dopiero podczas sekcji zwłok lub w badaniu artroskopowym kolana z innego powodu.
Pozostaje jednak wiele przypadków kiedy chondromalacja rzepki daje widoczne objawy, które znacząco utrudniają pacjentowi codzienne funkcjonowanie. Należą do nich:
- tępy, zazwyczaj jednostronny przewlekły ból zlokalizowany w przedniej części kolana
- nasilenie bólu podczas siedzenia w jednej pozycji przez długi czas
- ostry ból podczas podnoszenia się z pozycji siedzące lub podczas robienia przysiadu
- bolesne schodzenie po schodach, niekiedy także podczas chodzenia po nierównej powierzchni
- dodatni objaw Soto-Halla
Jakie są powikłania w chondromalacji?
Mimo, że występują przypadki ustępowania dolegliwości bólowych po osiągnięciu dojrzałości, nieleczona chondromalacja rzepki może doprowadzać do poważnych uszkodzeń w obrębie stawu rzepkowo-udowego, jak sklerotyzacja powierzchni stawowej, pojawienie się wyrośli kostnych, czy nierówności jej powierzchni. Może to doprowadzać do przewlekłych dolegliwości bólowych, które ulegną nasileniu w starszym wieku.
Warto również podkreślić, że chondromalacja rzepki, gdy powstaje pod wpływem zaburzenia osi kończyny lub innych deformacji jest ważnym sygnałem aby usunąć czynnik sprawczy. W przypadku jego dalszego działania może dochodzić do zwyrodnień stawowych w obrębie biodra, czy kręgosłupa.
Sposoby leczenia „anterior knee pain”
Gdy chondromalacja rzepki zostanie już zdiagnozowana i będzie znana jej przyczyna, ortopeda w pierwszej kolejności zleci leczenie podstawowej choroby. Uzależnione jest ono od głębokości zaburzenia w obrębie kończyny i sposobu jego leczenia. W wielu przypadkach poprawa osiągana jest stosując rehabilitację, jednak czasem konieczne jest leczenie operacyjne.
W przypadku, gdy chondromalacja rzepki nie daje silnych dolegliwości bólowych oraz gdy nie jest możliwe uchwycenie przyczyny jej powstania zalecane jest leczenie nieoperacyjne, które skupia się na:
- wzmacnianiu mięśni uda (głównie mięśnia obszernego przyśrodkowego) za pomocą ćwiczeń izometrycznych
- stosowaniu ultradźwięków i magnetoterapii
- profilaktyce – wystrzeganie się dłuższego siedzenia ze zgiętymi kolanami, czy w pozycji klęcznej
- stosowaniu ortezy, która zapobiega bocznemu podwichaniu się rzepki
Nie ma obecnie dowodów naukowych na korzystne działanie preparatów z kwasem hialuronowym na ochronę chrząstki przed degradacją.
