Zwyrodnienie stawów było kiedyś problemem, który dotykał wyłącznie osób w podeszłych latach. Obecnie granica wieku, w jakim występuje ten problem znacznie się obniżyła. Zdarza się, że już nawet nastolatki skarżą się na dolegliwości bólowe stawów (niekoniecznie związane wyłącznie ze wzrostem kości, co powoduje nacisk na stawy). W przypadku osób w wieku średnim ten problem jest już dość mocno zaawansowany.
CZYM JEST ZWYRODNIENIE STAWÓW?
Osteoartroza (łac. arthrosis deformans, morbus degenerativus articulorum, osteoarthrosis, osteoarthritis), czyli choroba zwyrodnieniowa stawów to obecnie jednen z najczęstszych oraz najbardziej dokuczliwych schorzeń. Jest to schorzenie o przewlekłym i nieodwracalnym przebiegu. Wynika ze starzenia się i zużywania struktury stawu, ale również jest następstwem biochemicznych zmian zachodzących w kościach i stawach. Istnieją dwie postaci choroby zwyrodnieniowej stawów – idiopatyczna (pierwotna, o nieznanej etiologii, której prawdopodobieństwo wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem) oraz wtórna (o konkretnej przyczynie, która ma związek z uwarunkowaniami genetycznymi, wadami wrodzonymi i rozwojowymi oraz chorobami obejmującymi cały organizm, jak otyłość, cukrzyca czy dna moczanowa).
Choroby zwyrodnieniowe zwykle przebiegają w dwóch fazach – stabilizacji (kiedy nasilenie objawów jest stałe i pojawia się wyłącznie podczas ruchu) oraz zaostrzeń (wówczas ból oraz sztywność stawów, które są opuchnięte i wypełnione płynem pojawiającym się w następstwie stanu zapalnego, nasilają się, a pojawiają także w czasie odpoczynku).
Proces zwyrodnienia zwykle następuje dość powoli a początek stanowią niewielkie zmiany w obrębie chrząstki stawowej. Następuje włóknienie, następnie pękanie i tworzenie się szczelin, potem ścieranie aż do zupełnego obnażenia powierzchni stawowych, w których tworzą się torbiele w wyniku zgrubienia warstwy podchrzęstnej. Zmniejsza się także poziom protoglikanów a rośnie zawartość wody. W kolejnych etapach powierzchnie stawowe (z powodu braku płynu pomiędzy nimi) zaczynają ocierać o siebie, co powoduje ból.
JAKIE SĄ PRZYCZYNY CHOROBY ZWYRODNIENIOWEJ STAWÓW?
Główną przyczyną występowania osteoartrozy stanowi ścieranie się chrząstki stawowej, która nie odbudowuje się dostatecznie szybko z powodu zaburzeń w procesach syntezy białek będących budulcami chrząstki (wraz z kolagenem). Problem postępującego niszczenia się dotyka także warstwę podchrzęstną oraz macierz, która otacza chrząstki.
Zwykle zwyrodnienie dotyka stawów najbardziej obiciążonych wagą, rodzajem aktywności fizycznej czy też pracą, czyli dłoni, łokci, barków, kolan, bioder, stóp, a także kręgosłupa (zwłaszcza w odcinku lędźwiowym oraz szyjnym).
Także urazy, odmrożenia czy zakażenia mogą wywoływać zwyrodnienia stawów. Wzrost ryzyka zachorowania wzrasta także z wiekiem, a co za tym idzie z postępującym naturalnie procesem starzenia się narządów ruchu. Nie bez znaczenia jest także otyłość czy nadwaga, a także aktywność fizyczna, która wymaga dużego wysiłku.
ZWYRODNIENIE STAWÓW – OBJAWY
Przede wszystkim sygnałem alarmowym są dolegliwości bólowe o różnym stopniu. Odczuwanie mocnego, zwykle tępego bólu, który nasila się podczas aktywności fizycznej albo gdy zmieniają się czynniki atmosferyczne, jak również sztywności stawów (zwłaszcza o poranku lub po pozostawaniu przez dłuższy czas w jednej pozycji) powinno skłonić pacjenta do udania się po konsultację medyczną do specjalisty. W rzadkich przypadkach choroba rozpoczyna się bez dolegliwości bólowych.
W kolejnych etapach może pojawiać się blokowanie czy też tarcie w stawie podczas ruchu, odczuwane jako trzeszczenie czy przeskakiwanie. Często popełnianym błędem w takiej sytuacji jest zaniechanie aktywności fizycznej. Przynosi to odwrotny efekt powoduje bowiem osłabienie mięśni, a nawet do stanów zapalnych. Jeszcze bardziej zmniejsza to ruchomość zmienionego chorobowo stawu i prowadzi wręcz do jego usztywnienia i blokady.
W poszczególnych częściach ciała zmiany w przebiegu choroby zwyrodnieniowej mogą przyjmować nieco inny obraz. Np. przy problemie dotykającym kończyny pojawia się drętwienie, ból stawu biodrowego promieniuje do pośladka i nogi, utrudnienia w siadaniu i wstawaniu. Mogą występować inne objawy specyficzne dla danej części ciała.
DIAGNOSTYKA ORAZ SPOSOBY LECZENIA OSTEOARTROZY
Specjalistami, którzy najlepiej znają się na diagnozowaniu oraz leczeniu chorób stawów są ortopedzi oraz lekarze rehabilitacji. Przede wszystkim – do szczegółowym wywiadzie ogólnym – kierują na badania, które pozwalają wykluczyć inne choroby dające podobne objawy. Diagnostyka obrazowa w postaci RTG, rezonansu lub tomografii daje odpowiedź o stopniu rozwoju schorzenia.
Następnie wdrażane jest leczenie dostosowane do etapu choroby – farmakologiczne (przeciwbólowe i przeciwzapalne), jak również rehabilitacja, w celu poprawy sprawności stawu (masaże, ćwiczenia, kinesytaping, ultradźwięki, laser i inne).
W ostateczności, kiedy postęp choroby wyklucza skuteczność innych metod, ból utrzymuje się przez dłuższy czas a stany zapalne powracają, konieczne jest przeprowadzenie leczenia chirurgicznego. Jedną z metod jest w tym przypadku zabieg oczyszczania stawu podczas artroskopii (synowektomia), który usuwa ból, wzmacnia staw oraz spowalnia procesy degeneracyjne.
W przypadku, gdy zmiany są na tyle zaawansowane, że nastąpiło starcie stawów, czasem konieczna bywa wymiana stawu, czyli zastosowanie endoprotezy. Jest to sztuczny element przejmujący funkcję struktury, która uległa degradacji. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym – zależnie także od stanu pacjenta czy też wieku.
ZWYRODNIENIE STAWÓW – ZAPOBIEGANIE CHOROBIE ZWYRODNIENIOWEJ
Chcąc zminimalizować ryzyko wystąpienia choroby zwyrodnieniowej warto zadbać o wykluczenie wystąpienia czynników ryzyka. Redukując wagę ciała, wzmacniając mięśnie, które będą bardziej stabilizować staw, odciążając stawy podczas długotrwałego utrzymywania jednej pozycji czy określonych, powtarzalnych ruchów podczas pracy, uprawianie sportu dostosowanego do możliwości (np. jazda na rowerze, pływanie na plecach), a także używanie ortez, stabilizatorów czy wkładek. Oczywiście ważne jest również unikanie urazów i przeciążania stawów.
W przypadku podejrzenia, że pacjent jest w grupie ryzyka zachorowania na osteoartrozę warto podjąć działania profilaktyczne. W przypadku pojawienia się pierwszych objawów skorzystać z zabiegów rehabilitacyjnych czy fizjoterapii.
