Staw rzekomy jest to utrwalony brak zrostu między końcami kostnymi powstałymi w wyniku złamania. Jest to jedno z kilku możliwych powikłań złamań. Możemy wyróżnić stawy rzekome biologicznie reaktywne i niereaktywne. Zazwyczaj w wyniku wytworzenia się powikłania dochodzi do patologicznej ruchomości w miejscu pierwotnego złamania.
Rodzaje stawów rzekomych
Staw rzekomy reaktywny biologicznie
Końce kostne w tym typie mają charakterystyczny wygląd. Odłam bliższy przypomina kształtem płytką panewkę, natomiast odłam dalszy posiada zaokrąglony koniec. Nie dochodzi do zrostu obu odłamów i przestrzeń między nimi zostaje wypełniona tkanką włóknistą lub włóknisto-chrzęstną z ogniskami martwicy, wapnienia oraz metaplazji kostnej. W wielu przypadkach w pobliżu stawu rzekomego występują niewielkiej wielkości torbiele kostne. Morfologicznie tą postać stawu rzekomego można podzielić na dwie formy:
- hipertroficzną – pojawiającą się zazwyczaj w złamaniach kończyn dolnych i charakteryzującą się znacznym przerostem dobrze ukrwionych końców kostnych
- oligotroficzną – w której dochodzi do zarośnięcia jamy szpikowej z prawidłowym ukrwieniem odłamów (jednak z brakiem przerostu końców), zazwyczaj dotyczy złamań w obrębie kończyn górnych
Staw rzekomy niereaktywny biologicznie
Najczęściej pojawia się w obrębie kości o słabym unaczynieniu, jak kość łokciowa, trzon kości piszczelowej (jego dalsza część), szyjka kości udowej itd. Również w tym przypadku możemy podzielić tę postać na dwie kolejne formy:
- dysplastyczną – z zanikiem odłamów kostnych, przez co nie przylegają one do siebie (zrost włóknisty z osteoporozą odłamów); do powstania tej formy stawu predysponują zaburzenia ukrwienia kości
- aplastyczną (awaskularną) – spowodowana jest martwicą jednego końca kostnego lub obu, w zdjęciu rentgenowskim przypomina świeże złamanie, jednak z zatartą strukturą zarysów odłamów; oba odłamy połączone są tkanką włóknistą
Jak objawia się staw rzekomy?
Pierwszym i najważniejszym objawem na jaki ortopeda zwróci uwagę jest przebyte złamanie z zaburzonym gojeniem i zrostem. Zazwyczaj brak zrostu koścca widoczny jest przez skórę jako charakterystyczna deformacja. Nie zawsze daje ona dolegliwości bólowe.
Każdy staw rzekomy charakteryzuje się patologiczną ruchomością odłamów w miejscu przebytego złamania. Ortopeda jest w stanie zbadań zakres ruchomości oraz określić jego rodzaj. Zazwyczaj sam pacjent czuje, że nie doszło do odpowiedniego zrostu, mimo braku dolegliwości bólowych. Staw rzekomy może w znaczny sposób utrudniać prawidłowe funkcjonowanie kończyny. Jednakże należy pamiętać o tym, że brak ruchomości w miejscu złamania nie świadczy jednoznacznie o zroście kostnym. Dla przykładu w złamaniu kości piszczelowej i braku jego pełnego zrostu może dochodzić do przerostu kości strzałkowej, która przejmuje funkcję stabilizującą goleń.
Niejednokrotnie dochodzi do powstania stanu zapalnego w obrębie niezrośniętych odłamów kostnych, który nie ustępuje mimo upływu czasu. Występuje wówczas nadmierne ucieplenie skóry w miejscu stawu rzekomego (nie w formie dysplastycznej) oraz mogą pojawiać się niewielkie dolegliwości bólowe.
Jakie badania dodatkowe może zlecić lekarz?
W większości przypadków staw rzekomy jest niebolesny. Nawet wykonywane patologiczne ruchy kończyny nie przynoszą żadnych dolegliwości. Także ucisk tego miejsca podczas badania nie jest dla pacjenta nieprzyjemny.
W ostatecznym rozpoznaniu stawu rzekomego ortopeda może skorzystać z obrazowania rentgenowskiego. Na zdjęciu RTG staw rzekomy jest bardzo dobrze widoczny i lekarz może od razu stwierdzić z jakim rodzajem ma do czynienia. Pomocna również okazuje się w tym przypadku scyntygrafia kości. W stawach reaktywnych biologicznie dochodzi do wzmożonego wychwytu izotopu, natomiast w stawach niereaktywnych wychwyt ten jest znikomy.
Leczenie stawu rzekomego
Tak jak w przypadku pierwotnego złamania, głównym celem leczenia jest uzyskanie pełnego zrostu kostnego i przywrócenie kończynie fizjologicznej funkcji. Niestety zadanie jest o wiele trudniejsze, niż w przypadku świeżego przerwania ciągłości kości ze względu na zmiany miejscowe – zapalenie, osteoporoza, zbliznowacenie tkanek, zmiany troficzne skóry oraz ubytki kości. W dużej części przypadków pacjenci u których doszło do powstania stawu rzekomego mają zmniejszoną zdolność regeneracyjną tkanek. Spowodowane jest to takimi chorobami podstawowymi, jak:
- cukrzyca
- amyloidoza
- otyłość
- niedożywienie
- choroby wątroby
- choroby nerek
Nie bez znaczenie pozostaje także stan psychiczny pacjenta. Niejednokrotnie pacjent jest zniechęcony długotrwałą, nieskuteczną terapią i nie jest skłonny podjąć kolejnego leczenia.
W leczeniu stawu rzekomego należy uwzględnić właściwe przygotowanie pacjenta psychicznie do zabiegu operacyjnego oraz ustabilizowanie współistniejących chorób ogólnoustrojowych. Jedyną formą leczenia pozostaje zabieg operacyjny, po którym następuje usprawnianie rehabilitacyjne danej kończyny oraz dodatkowe leczenie farmakologiczne zmniejszające dolegliwości bólowe.
