Pierwiosnek lekarski (łac. Primula veris) to niewielka bylina, dorastająca zazwyczaj do ok. 30 cm. Kwitnie na żółto od marca do maja. Z daleka jest podobny do żonkila. W Polsce występuje w stanie dzikim. Rośnie na przydrożnych skarpach, suchych łąkach, na siedliskach nasłonecznionych. Jest objęty częściową ochroną gatunkową. Ceniony jest ze względu na walory lecznicze jak i dekoracyjne.
Pierwiosnek lekarski – zastosowanie
Pierwiosnek lekarski ma bardzo szerokie zastosowanie w lecznictwie. W tym celu zbiera się kwiaty, które następnie trzeba bardzo wolno suszyć. Najlepiej suszyć je rozłożone cienką warstwą, w suszarni w temperaturze nie przekraczającej 40 stopni. Do celów leczniczych stosuje się również korzenie tej rośliny. Zawierają one glikozydy fenolowe, garbniki, substancje gorzkie i sole mineralne.
Jednak najważniejszą substancją w korzeniu pierwiosnka są saponiny trójterpenowe z kwasem prymulowym na czele. Saponiny to bardzo cenne substancje wykorzystywane w lecznictwie. W celu uzyskania jak największej ich ilości, należy dokonywać zbioru przed kwitnieniem rośliny albo dopiero późną jesienią. Oprócz tego pierwiosnek lekarski zawiera również witaminę C, mangan czy karoten. W świeżym korzeniu znajdują się także liczne olejki eteryczne, cukry, alkohole cukrowe i wolemity.
Pierwiosnek lekarski – właściwości lecznicze
Pierwiosnek lekarski ze względu na zawartość wielu cennych substancji, ma ogromne właściwości lecznicze. Najczęściej stosowany jest w stanach zapalnych gardła, krtani, oskrzeli oraz przy suchym, męczącym kaszlu. Nawilża również wysuszone błony śluzowe, a także ma zastosowanie w pylicy i gruźlicy płuc. Zarówno kwiat jak i korzeń pierwiosnka lekarskiego mają właściwości przeciwzapalne, jak również przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze oraz przeciwwirusowe. Może być więc stosowany przy wszelkich infekcjach i przeziębieniach. Dziś używa się pierwiosnka przede wszystkim jako środka wykrztuśnego.
Preparaty z korzenia kwiatu rozrzedzają zalegającą wydzielinę oraz pobudzają odruch kaszlu. Preparaty z kwiatów pierwiosnka mają również działanie lekko napotne, co również jest istotne przy przeziębieniach. Napar z pierwiosnka również uspokaja, ułatwia zasypianie i zapewnia zdrowy, głęboki sen. Poleca się go kobietom przechodzącym menopauzę, a także młodym kobietom zmagającym się z bolesnymi miesiączkami. Pierwiosnek lekarski wspomaga również leczenie migreny. Okłady z wyciągiem z pierwiosnka ułatwiają gojenie się ran i łagodzą obrzęki. Regularnie po pierwiosnek powinny sięgać osoby cierpiące na reumatyzm. Roślina ta ma również działanie przeciwskurczowe, więc warto sięgać po nią kiedy ma się do czynienia ze skurczami mięśni.
Pierwiosnek lekarski jest również znany w kosmetyce. Tonik pierwiosnkowy wygładza cerę i sprawia, że twarz wygląda świeżo i promiennie.
Pierwiosnek lekarski – sposób użycia
Istnieje kilka sposobów użycia pierwiosnka lekarskiego. Stosowane są zarówno odwary z korzeni i kwiatów jak i nalewka.
Odwar z korzenia pierwiosnka lekarskiego
Odwar z korzenia pierwiosnka przygotowuje się poprzez zalanie połowy łyżki korzeni szklanką wody. Następnie całość należy gotować przez ok. 5 minut i przecedzić. Można wypijać łyżkę odwaru co 2-3 godziny.
Odwar z kwiatów pierwiosnka lekarskiego
Odwar z kwiatów przygotowuje się podobnie jak odwar z korzenia. Łyżkę suszonych kwiatów należy zalać szklanką wody i gotować przez ok. 5 minut. Następnie odwar trzeba odstawić na kwadrans, a na koniec przecedzić. Pić należy w dwóch, trzech porcjach w ciągu dnia po posiłkach, jako środek uspokajający, a także jako środek wykrztuśny przy przeziębieniach.
Nalewka z pierwiosnka lekarskiego
Nalewkę z pierwiosnka przygotowuje się z ok. 100g. korzeni rośliny. Zalewamy je 0,5 l. Spirytusu 70%. Następnie całość należy odstawić na kilka dni. Najlepiej pić w przypadku kaszlu 2-3 razy dziennie po 20-30 kropli na kieliszek wody.
Wino z pierwiosnka lekarskiego
Wino jest pomocne w dolegliwościach sercowych. Do jego przygotowania potrzebna jest dwulitrowa butelka. Należy ją napełnić kwiatami pierwiosnka, a następnie zalać gotowym, białym winem. Po zakorkowaniu butelki trzeba odstawić ją w nasłonecznione miejsce na dwa tygodnie. Osoby z chorobami lub wadami serca powinny wypijać po 2 łyżki na dobę.
Pierwiosnek jest również często wykorzystywany w kuchni. Jego młode liście dodawane są do wiosennych sałatek. Kwiaty i liście można wymieszać z sałatą, cykorią i ulubionym serem. Pierwiosnek można łączyć również z innymi ziołami o podobnym działaniu, np. tymiankiem i podbiałem. Efekt działania będzie jeszcze silniejszy. Z tego powodu wyciągi z pierwiosnka wchodzą w skład różnych ziołowych syropów czy kropli.
Istnieją jednak również przeciwwskazania do stosowania pierwiosnka lekarskiego. Odradza się go osobom mającym problemy z układem pokarmowym. Podobnie osoby dotknięte alergiami powinny uważać na specyfiki z pierwiosnka, chociaż inhalacje z pierwiosnka są wskazane dla astmatyków. Unikać go powinny także kobiety w ciąży i matki karmiące piersią. Należy też uważać, by nie przedawkować pierwiosnka. Może ono wywołać objawy podobne do przedawkowania jakichkolwiek leków – bóle brzucha, a nawet wymioty, biegunki czy mdłości.
