Białaczka (leukemia) – jest to choroba nowotworowa, której przebieg rozpoczyna się w tkance krwiotwórczej takiej jak szpik kostny oraz węzły chłonne. W późniejszym etapie nowotwór atakuje również inne narządy (wątroba, śledziona, zmiany skórne).
Choroba powoduje wytwarzanie zbyt dużej liczby niedojrzałych białych komórek krwi. Nieprawidłowe komórki dostają się następnie do krwioobiegu i rozprzestrzeniają po całym organizmie. W związku z tym, zmienia się skład krwi – występuje dużo „chorych” białych krwinek, a mało „zdrowych”, dojrzałych białych i czerwonych krwinek. Z tego powodu krew jest jaśniejsza, niż u zdrowej osoby.
Białaczka – przyczyny choroby
Przyczyny choroby nie są do końca znane. Białaczka jest schorzeniem, które może wystąpić u każdego, niezależnie od wieku, płci oraz stanu zdrowia. Zazwyczaj pojawia się u osób powyżej 55 roku życia (szczególnie białaczka przewlekła), jednak nie jest to regułą.
Bezpośrednią przyczyną jest uszkodzenie materiału DNA niedojrzałych komórek krwi, które zaczynają się bardzo szybko mnożyć w nadmiernej ilości, wypierając prawidłowo funkcjonujące, dojrzałe krwinki.
Choć przyczyny są trudne do ustalenia, można wymienić czynniki z dużym prawdopodobieństwem zwiększające ryzyko zachorowania. Są to przede wszystkim:
- predyspozycje genetyczne – u niektórych osób występuje większe ryzyko rozwoju białaczki z powodu uszkodzenia jednego lub kilku genów;
- infekcje wirusowe, np. wirus T-limfotropowy (HTLV-1) i HIV;
- chemioterapia stosowana w poprzednich rakach;
- czynniki fizyczne, biologiczne lub chemiczne, takie jak:
- sztuczne promieniowanie jonizujące (np. skutki wybuchu bomby atomowej)
- benzen i niektóre produkty petrochemiczne
- alkilujące środki chemiczne
Przebywanie oraz stały kontakt z powyższymi substancjami może mieć wpływ na rozwój choroby, podobnie jak stosowane wcześniej chemioterapie oraz wcześniejsze choroby, wynikające z zakażenia wirusem.
Białaczka – jakie typy występują?
Białaczka, a właściwie białaczki, ponieważ jest ich kilka rodzajów, można podzielić w zależności od przebiegu choroby na ostre i przewlekłe.
Ostre białaczki cechuje szybki i nagły rozwój choroby, częściej pojawia się u osób młodych i dorosłych. We krwi zbiera się bardzo dużo nieprawidłowych krwinek. Rokowanie pacjenta jest złe i jeśli nie zostanie podjęte szybkie leczenie, chory umiera w wyniku powikłań infekcyjnych i krwotocznych.
Białaczki przewlekłe pojawiają się z reguły w wieku dojrzałym, rozwijają się znacznie wolniej, nawet przez kilka lat, nie dając żadnych widocznych objawów. Pacjent posiada część krwinek uszkodzonych, a część dobrych, przez co choroba postępuje łagodniej, dając czas na zastosowanie leczenia.
Kolejny podział to rozróżnienie na podstawie tego, która linia rozwoju komórek krwi jest uszkodzona. Tutaj wyróżnia się przede wszystkim białaczki szpikowe, limfocytowe i limfoblastyczne.
Ostre białaczki szpikowe (AML) rozwijają się najczęściej u osób dorosłych, a wraz z wiekiem częstość zachorowań wzrasta. Dochodzi do rozrostu komórek krwiotwórczych.
Przewlekła białaczka szpikowa (CML) charakteryzuje się tym, że zarówno w szpiku jak i we krwi obwodowej obecne są komórki linii granulocytowej na wszystkich szczeblach ich dojrzewania np. mieloblasty, mielocyty, i neutrofile. Częściej chorują mężczyźni niż kobiety. Najwięcej zachorowań przypada na 40-50 rok życia. Przewlekła białaczka szpikowa stanowi około 15% wszystkich białaczek.
Białaczki limfocytowe są chorobami nowotworowymi układu chłonnego. Rozrost dotyczy komórek dojrzałych, ale stopień dojrzałości nowotworowych limfocytów jest różny w odróżnieniu od białaczek limfoblastycznych. Choroby wywodzą się z linii komórek B, T lub rzadko NK.
Przewlekła białaczka limfocytowa (CLL) z komórek B jest najczęstszym typem białaczki. Rozrost dotyczy dojrzałych limfocytów, czyli małych komórek, których prawie całe wnętrze wypełnia jądro. Przewlekła białaczka limfocytowa stanowi 25% wszystkich białaczek, przy czym około 70% białaczek limfoidalnych i występuje przede wszystkim u osób starszych.
Ostra białaczka limfoblastyczna (ALL) – często występuje u dzieci, u dorosłych najczęściej rozwija się w wieku 18-30 lat, jej przebieg jest nagły i szybki. W przebiegu choroby powstaje duża ilość nieprawidłowych, niedojrzałych komórek B lub T, z których normalnie powstają dojrzałe limfocyty.
Oczywiście, istnieją również inne rodzaje białaczek jak np. białaczka włochatokomórkowa czy białaczka z dużych ziarnistych limfocytów NK, jednak występują znacznie rzadziej.
Białaczka – objawy
Niezależnie od rodzaju białaczki, można wyróżnić różnego rodzaju objawy. W zależności od tego, z czym są związane, można wyróżnić:
- objawy związane z niedokrwistością
- bladość
- ogólne osłabienie
- objawy grypopodobne
- bóle i zawroty głowy
- przyspieszenie akcji serca
- duszności
- anemia
- objawy związane z obniżeniem odporności
- owrzodzenia jamy ustnej
- rozwój opryszczki
- podatność na zakażenia np. grzybice
- częste infekcje
- objawy związane ze skazą krwotoczną
- słaba krzepliwość krwi
- krwawienia z nosa, dziąseł, układu pokarmowego, u kobiet z układu rodnego
- wybroczyny, plamica na skórze
- pozostałe objawy
- utrata masy ciała
- gorączki lub dreszcze
- nocne poty
- objawy w stadium zaawansowanym
- powiększenie wątroby, śledziony (u ok. 30 % chorych)
- powiększenie węzłów chłonnych
- niewydolność oddechowa, duszności
- zaburzenia pracy serca
Ponieważ powyższe objawy są nieswoiste (czyli mogące wskazywać na inną chorobę, ale pomagające w diagnozowaniu), potrzebne są badania i testy, aby stwierdzić występowanie białaczki.
Białaczka – diagnostyka i rozpoznanie
W celu rozpoznania choroby przeprowadza się wywiad z pacjentem, następnie jest kierowany na badanie morfologii krwi, które jest najprostszą metodą określenia składu jakościowego i ilościowego krwi. Wynik określa proporcje niedojrzałych, „chorych” krwinek oraz krwinek prawidłowych, w pełni wykształconych. Wykazuje również, czy we krwi istnieje nienaturalnie wysoka ilość białych krwinek.
Kolejnym badaniem do potwierdzenia diagnozy jest biopsja szpiku kostnego, która polega na pobraniu za pomocą igły próbki szpiku, a następnie ocena pobranych komórek pod mikroskopem. Badanie pozwala ocenić stan komórek krwiotwórczych, przeprowadza się je również podczas leczenia choroby w celu określenia postępów.
W przypadku powiększenia węzła chłonnego przeprowadza się również biopsję tego węzła oraz badanie histopatologiczne.
Białaczka – leczenie
Leczenie białaczki zależy przede wszystkim od jej rodzaju, istotne znacznie ma również wiek chorego oraz inne schorzenia, na które cierpi. Podstawowym sposobem leczenia jest chemioterapia oraz leki dostosowanego do danego typu białaczki.
Obecnie możliwością leczenia białaczki jest również przeszczep szpiku kostnego, który polega na przekazaniu pacjentowi od dawcy substancji mogącej pomóc w odtworzeniu jego szpiku kostnego. Przykładem może być przewlekła białaczka szpikowa (CML), dla której przeszczep szpiku może okazać się skuteczny, przy czym młodsi pacjenci z większym prawdopodobieństwem pomyślnie przechodzą transplantację.
Przeszczep szpiku to rozwiązanie stosowane w wielu przypadkach, jednak nie każdy rodzaj białaczki może być leczony w ten sposób. W przypadku wielu chorób towarzyszących u pacjenta, przeszczep szpiku również może być niemożliwy do wykonania ze względu na zbyt duże ryzyko powikłań.
Niektóre typy przewlekłej białaczki nie wymagają leczenia na wczesnym etapie, jednak monitorowanie przebiegu choroby jest niezbędne. Onkolog może sugerować czujne czekanie podczas częstych wizyt lekarskich.
Istotne jest również leczenie wspomagające, które obejmuje zapobieganie wszelkiego rodzaju infekcjom oraz niedokrwistości i małopłytkowości.
