Udar niedokrwienny mózgu stanowi około 80% wszystkich udarów. Zgodnie z definicją WHO udar to zespół kliniczny, który charakteryzuje się nagłym wystąpieniem ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń czynności mózgu, których objawy trwają ponad 24 godziny lub kończą się śmiercią, a jednocześnie nie mają innego podłoża niż naczyniowe.
Udar niedokrwienny mózgu – przyczyny
Istotą udaru niedokrwiennego mózgu jest:
- zakrzep w naczyniu przed- lub wewnątrzczaszkowym (zwykle na podłożu miażdżycowym)
- zator naczynia materiałem pochodzącym z jam serca, większych naczyń mózgowych, płuc, drobnych naczyń lub naczyń obwodowych
- rzadziej obniżenie ciśnienia tętniczego krwi czy zaburzenia perfuzji w Ośrodkowym Układzie Nerwowym
Podsumowując, przyczyną udaru niedokrwiennego jest najczęściej zamknięcie bądź zwężenie światła naczynia krwionośnego – przepływa przez nie wówczas niewystarczająca ilość krwi, a tym samym komórki mózgowe nie są odpowiednio zaopatrywane. Na obniżenie ciśnienia tętniczego wpływają zwykle zaburzenia rytmu serca, stosowanie niektórych leków lub odwodnienie.
Szacuje się, że do około 1/3 udarów dochodzi podczas snu, natomiast chory stwierdza występowanie objawów dopiero po przebudzeniu.
Przyczyny można dzielić także na modyfikowalne oraz niemodyfikowalne.
- Przyczyny modyfikowalne – cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby serca, podwyższony poziom cholesterolu, otyłość, brak aktywności fizycznej, spożywanie dużej ilości alkoholu, palenie tytoniu, dieta bogata w tłuszcze
- Przyczyny niemodyfikowalne – przebyty wcześniej udar mózgu, uwarunkowania genetyczne, wiek (osoby po 55 roku życia), płeć (męska), rasa (żółta i czarna)
Udar niedokrwienny mózgu – objawy
Do najczęstszych objawów udaru niedokrwiennego należą: osłabienie mięśni twarzy (co przejawia się zwykle jako opadanie kącika ust po jednej stronie), osłabienie mięśni gardła i języka, zaburzenia widzenia (podwójne widzenie lub ograniczenie jego pola), zaburzenia równowagi i koordynacji, zaburzenia świadomości, utrata przytomności.
Wynikiem udaru niedokrwiennego jest bardzo często niedowład lub porażenie połowicze, a także zmiana napięcia mięśni (w późniejszym okresie spastyczność). Zauważa się wzmożenie odruchów ścięgnistych oraz występowanie odruchów patologicznych, np. odruchu Babińskiego. Kończyna górna jest zwykle bardziej porażona niż dolna.
Bardzo często chory po udarze przyjmuje pozycję Wernickiego-Manna. Przejawia się ona odwiedzeniem kończyny górnej w ramieniu, zgięciem i supinacją przedramienia oraz zgięciem nadgarstka i palców dłoni. Kończyna dolna z kolei jest wyprostowana w stawie kolanowym, a stopa znajduje się w ustawieniu końsko-szpotawym. Efektem tego jest charakterystyczny chód koszący.
Do pozostałych objawów można zaliczyć:
- afazja czuciowa, ruchowa lub mieszana
- agrafia
- zaburzenia mowy
- agnozja wzrokowa
- zespół zaniedbywania połowiczego lub pomijania jednostronnego (zwykle w udarach półkuli prawej)
Udar niedokrwienny mózgu – powikłania
Powikłania mogą wystąpić nawet u 60% pacjentów hospitalizowanych. Ich ryzyko zwiększa się wraz z wiekiem, częściej ma miejsce u osób mało aktywnych fizycznie przed udarem, a także u osób z wcześniejszą niewydolnością serca, cukrzycą lub nadciśnieniem.
U chorych z jednocześnie występującą cukrzycą może wystąpić hipoglikemia. Zaburzenia wydzielania hormonu antydiuretycznego mogą powodować obrzęki mózgu i napady padaczkowe, czego efektem jest zwiększanie obszaru niedokrwiennego.
Do powikłań neurologicznych należą: depresja poudarowa, apatia, otępienie, parkinsonizm poudarowy, padaczka poudarowa, ośrodkowy ból poudarowy. Natomiast do powikłań ogólnomedycznych – ukrwotocznienie zawału mózgu, biegunka, zaburzenia rytmu serca, wahania ciśnienia tętniczego, infekcje układu moczowego, odleżyny, przykurcze stawowe.
Udar niedokrwienny mózgu – rozpoznanie udaru
Aby rozpoznać udar mózgu, a następnie zróżnicować udar krwotoczny od niedokrwiennego, lekarze przeprowadzają szereg badań diagnostycznych. Do głównych należą:
- Tomografia komputerowa (TK) – umożliwia rozpoznanie rodzaju udaru
- Tomografia rezonansu magnetycznego (TMR) – umożliwia lokalizację zmian udarowych już po kilku godzinach
- Przezczaszkowa ultrasonografia dopplerowska – umożliwia zbadanie przepływu krwi w naczyniach śródczaszkowych
Pozostałe, pomocne badania: saturacja krwi, holter ciśnieniowy, badania kardiologiczne, elektrokardiografia, echokardiografia, morfologia krwi, OB, EKG lub obrazowanie naczyń.
Udar niedokrwienny mózgu – leczenie
Leczenie oraz rehabilitacja są uzależnione między innymi od lokalizacji udaru, jego rozległości, występujących objawów, możliwych powikłań, a także od wieku i stanu klinicznego chorego. Niezwykle ważny jest czas rozpoczęcia leczenia – powinno zostać podjęte nie później niż 3 godziny od momentu wystąpienia objawów (tzw. okno terapeutyczne).
Podstawą leczenia jest monitorowanie stanu pacjenta, wyrównywanie gospodarki wodno-elektrolitowej i węglowodanowej, stała kontrola ciśnienia tętniczego krwi oraz zapobieganie zakrzepom. Priorytetem lekarza na samym początku jest utrzymanie podstawowych funkcji życiowych pacjenta, dlatego podłączana jest kroplówka lub respirator. Następnie choremu można podać tkankowy aktywator plazminogenu, który rozpuszcza zakrzepy w tętnicach. Metodę stosuje się pod stałym nadzorem w konieczności, ponieważ wiąże się z ryzykiem krwawienia.
Leki podawane pacjentowi zwykle mają działanie przeciwdrgawkowe i przeciwobrzękowe. Lekarz może zalecić także aspirynę lub heparynę.
Gdy stan pacjenta ulegnie stabilizacji, rozpoczyna się kompleksową rehabilitację.
Chory po udarze niedokrwiennym, który otrzymał pomoc w odpowiednim czasie ma bardzo duże szanse na całkowite wyleczenie. Niestety, niekiedy nawet w przypadku najlepszej medycznej opieki, umiera około 1/3 chorych z udarem niedokrwiennym, co stawia go na 3 miejscu wśród głównych przyczyn zgonów (tuż po nowotworach i chorobach serca).
