Czerwienica, inaczej nadkrwistość, objawia się zbyt dużą ilością czerwonych krwinek – erytrocytów. Pod tym terminem występuje kilka jednostek chorobowych: czerwienica prawdziwa, czerwienica wtórna i rzekoma.
Rozpoznawanie czerwienicy
Czerwienicę diagnozuje się po przeprowadzeniu i analizie morfologii krwi. Występowanie czerwienicy stwierdza się, gdy wartości wskaźnika RBC przekraczają górną granicę o ponad 25%. Norma dla kobiet to 4,2-5,4 mln/mm3, a dla mężczyzn 4,5-5,9 mln/mm3
Wraz ze wzrostem ilości erytrocytów, wzrasta poziom hemoglobiny – składnika odpowiedzialnego za transportowanie tlenu w organizmie. Normy dla kobiet 11,5-16g/dl, dla mężczyzn 12,5-18g/dl. Duża ilość hemoglobiny we krwi prowadzi do jej zagęszczenia i wiąże się z wieloma powikłaniami i dolegliwościami.
Objawy czerwienicy
W początkowym stadium czerwienica nie ma wielu objawów. Dopiero kiedy wartości RCB i HGB (hemoglobina) są znacznie powyżej normy mogą wystąpić następujące objawy:
- pogorszenie krążenia oraz związane z tym zawroty i bóle głowy
- gorsze unaczynienie skóry, prowadzące do zasinienia lub zaczerwienienia skóry oraz zmian troficznych
- szumy uszne
- nadciśnienie tętnicze
- duszność podczas wysiłku i przewlekłe zmęczenie
- świąd skóry, nasilający się po zażyciu gorącej kąpieli
- powiększenie wątroby i śledziony
- pogorszenie krążenia w gałce ocznej, pogorszenia wzroku, ślepota
- większe ryzyko zachorowania na dnę moczanową
- zwiększenie ryzyka powikłań zakrzepowych.
Przyczyny czerwienicy
Wyróżniamy dwa główne rodzaje czerwienicy: czerwienicę pierwotną (czerwienica prawdziwa i białaczka szpikowa) oraz czerwienicę wtórną.
Przyczyną czerwienicy wtórnej może być wiele chorób, np. choroby płuc, nerek, serca, oraz przyjmowanie niektórych leków. Wymienione choroby powodują zmniejszenie przepływu krwi bogatej w tlen. Organizm jest niedotleniony. Próbuje zrekompensować sobie niedobór tlenu. Zwiększa się poziom hormonu erytroeotyny, który pobudza erytropoezę – produkcję czerwonych krwinek. Proces do ten trwa 7 do 10 dni, po tym czasie krwinki wypuszczane są do krwioobiegu. Przeżywają w nim od 100 do 120 dni, a następnie są niszczone w śledzionie.
Czerwienica prawdziwa
W tej chorobie szpik kostny przechodzi łagodną przemianę nowotworową. Dochodzi do niekontrolowanej produkcji krwinek czerwonych. Zwiększa się również poziom białych krwinek oraz płytek krwi. Większa ilość składników morfotycznych krwi prowadzi do upośledzenia przepływu krwi, powodując zakrzepicę i zatorowość. Zwiększona produkcja krwinek powoduje konieczność wzmożonego ich niszczenia i usuwania z organizmu.
Wiąże się to z powiększeniem śledziony i wątroby oraz zaburzeniem ich funkcjonowania. Najczęściej czerwienica prawdziwa dotyka osoby między 40. a 80. rokiem życia. Najwięcej przypadków zachorowalności odnotowuje się u pacjentów w wieku 60. lat. Diagnozuje się po przeprowadzeniu biopsji szpiku. Jeśli analiza szpiku wskazuje na hiperplazję, czyli przerost, komórek układu czerwonokrwinkowego, stwierdza się czerwienicę. Niestety do tej pory przyczyny czerwienicy prawdziwej nie są znane.
Białaczka szpikowa
Przyczyną czerwienicy może być ostra białaczka szpikowa, rzadziej przewlekła. Rozpoznanie wydaje się po przebadaniu szpiku kostnego. Jeśli w biopsji stwierdzi się obecność ponad 50% erytroblastów, prekursorów krwinek czerwonych, stwierdza się czerwienicę.
Czerwienica rzekoma
Podczas przeprowadzania badania należy wziąć pod uwagę możliwości zakłamania wyników u pacjentów odwodnionych. Utrata wody powoduje zagęszczenie krwi, co objawia się wzrostem zawartości erytrocytów. Stan odwodnienia może być spowodowany, np.:
- wymiotami
- biegunką
- przegrzaniem
- nadużywaniem alkoholu
- długotrwałą, wysoką gorączką.
Aby wyeliminować błędy analityczne, oznacza się dodatkowo poziom hematokrytu, czyli wskaźnik procentowej zawartości składników morfotycznych i wody we krwi.
U kobiet prawidłowy hematokry powinien wynosić między od 37 do 47%, a u mężczyzn od 42 do 52%.
Leczenie czerwienicy
Leczenie czerwienicy prawdziwej polega na stosowaniu kilku metod. W pierwszej kolejności jest to upuszczanie krwi z jednoczesnym podawaniem płynu wieloelektrolitowego. Podczas wykonywania tych zabiegów należy suplementować żelazo. Niestety terapia wiąże się z ryzykiem wystąpienia zakrzepicy. Kolejnym sposobem leczenia może być podawanie leków cytoredukcyjnych, np. hydroksymocznik.
Stosowane są one u osób, u których nie można przeprowadzić upuszczania krwi, osób z zakrzepicą, powiększoną śledzioną. Następną metodą jest podawanie leków przeciwpłytkowych. Jest zalecane u wszystkich osób, które nie mają przeciwwskazań. Zwykle stosuje się kwas acetylosalicylowy lub tiklopidyna. Dodatkowo należy odpowiednio nawadniać organizm. Zalecane jest picie minimum 2 litórw wody dziennie oraz stosowanie allopurinolu.
W przypadku czerwienicy wtórnej leczenie polega na leczeniu i kontroli choroby podstawowej, która wywołała nadkrwistość.
Leczenie czerwienicy wtórnej polega głównie na kontroli choroby podstawowej.
Zapobieganie czerwienicy
Niestety czerwienicy prawdziwej nie da się zapobiegać. Można jedynie bacznie obserwować organizm i zgłosić się do lekarza jeśli zaobserwujemy niepokojące objawy. Wczesna interwencja lekarza pozwala na szybką diagnozę i włączenie odpowiedniego leczenia oraz zmniejszenie ryzyka powikłań.
Zapobieganie czerwienicy wtórej ogranicza się do kontrolowania przebiegu choroby podstawowej.
