Szpik kostny pełni niezwykle ważną funkcję w organizmie. Stanowi około 5% masy całego ciała, a jego najważniejszym zadaniem jest wytwarzanie krwi. Szpik kostny oddaje się osobom cierpiącym na choroby układu krwionośnego, ratując ich życie.
Funkcje szpiku kostnego
Szpik kostny to miękka, silnie ukrwiona tkanka, która wypełnia wnętrze kości długich oraz przestrzenie kości gąbczastej. Poza głównym zadaniem jakim jest wytwarzanie składników morfotycznych krwi, szpik kostny gromadzi żelazo z uszkodzonych krwinek oraz niszczy nieprawidłowo funkcjonujące krwinki. Dzieli się na dwa rodzaje: czerwony i żółty.
Szpik kostny czerwony
Ten rodzaj szpiku produkuje krew, a dokładniej erytrocyty, leukocyty i płytki krwi. Jego zadaniem jest dbanie o odpowiedni skład krwi, a każdy z tych elementów przyczynia się do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Szpik kostny czerwony bierze udział w transporcie krwi do mięśni i narządów, w procesie krzepnięcia krwi oraz odpowiada za odporności i niszczenie nieprawidłowych komórek. Występuje od urodzenia i wypełnia prawie wszystkie kości do mniej więcej 6-7 roku życia, ponieważ w tym czasie jest największe zapotrzebowanie na nową krew. Po tym okresie ulega zanikowi.
Szpik kostny żółty
Jego rola jest mniej istotna, ponieważ głównym zadaniem szpiku kostnego żółtego jest magazynowanie tkanek tłuszczowych. Po 7 roku życia, czerwony szpik zaczyna się przekształcać w żółty. Ten wypełnia coraz więcej kości i u dorosłego człowieka szpik kostny czerwony znajduje się jedynie w kręgach, biodrach, mostku, żebrach, czaszce oraz na końcu kości długich. W przypadku utraty krwi lub wysokiej gorączki, szpik kostny żółty może przekształcić się w czerwony.
Choroby szpiku kostnego
- anemia – najczęściej spotykana choroba krwinek czerwonych. Objawia się zaburzeniami z występowaniem czerwonych krwinek i hemoglobiny, czyli czerwonego barwnika krwi. Z reguły przyczyną jest niedobór żelaza, witaminy B12 lub kwasu foliowego.
- białaczka – najczęściej spotykana choroba krwinek białych. Występuje w momencie, gdy organizm produkuje do krwi zbyt dużą ilość wadliwych komórek. Objawia się to uszkodzeniem szpiku. Białaczka jest uznawana za chorobę nowotworową.
- szpiczak mnogi – to choroba nowotworowa szpiku kostnego, występująca w postaci nacieków w kilku różnych kościach jednocześnie. Schorzenie objawia się wysoką zawartością białka w surowicy oraz podniesionym stężeniem wapnia, a obniżonym stężeniem hemoglobiny. Z reguły występuje u starszych osób.
- zapalenia kości – najczęściej towarzyszy im zapalenie szpiku kostnego, a przyczyną jest dostanie się drobnoustrojów do kości. Występuje u dzieci w przedziale wiekowym 2-10 lat i zdecydowanie częściej dotyka chłopców.
W diagnozie chorób szpiku kostnego z reguły wykonuje się badania krwi i biopsję – czyli pobranie materiału biologicznego z tkanki.
Przeszczep szpiku kostnego
Przeszczep wykonuje się w momencie wystąpienia złośliwego nowotworu układu krwionośnego, między innymi białaczki. Ta metoda leczenia polega na pobraniu nowych i zdrowych komórek macierzystych i wprowadzeniu ich do organizmu biorcy.
Przeszczep może przebiegać na dwa sposoby. Jednym z nich jest sytuacja gdy szpik kostny pobiera się od samego biorcy. Zazwyczaj próbka pobierana jest przed leczeniem i podawana w momencie zakończenia chemioterapii. Drugim sposobem jest pobranie materiału od dawcy, czyli od zupełnie innej osoby. Może to być ktoś z rodziny lub osoba niespokrewniona.
Jak zostać dawcą?
Przeszczep możliwy jest w momencie całkowitej zgodności tkankowej dawcy z biorcą, ponieważ tylko w takim wypadku po przeszczepie organizm rozpoznaje nowe tkanki jako własne i nie walczy z nimi. W pierwszej kolejności sprawdzane są osoby spokrewnione. Jednak często przeszczep nie jest możliwy, więc wybiera się dawcę niespokrewnionego. Takim dawcą może zostać każda zdrowa osoba, w przedziale wiekowym 18-50 lat.
Wystarczy, aby wystąpiła zgodności w obrębie układu HLA. Na początku należy zarejestrować się w bazie, czyli tak zwanych bankach dawców szpiku, gdzie wypełnia się formularz i pobiera wymaz z ust. Kolejnym etapem jest szukanie bliźniaka genetycznego. Jeśli okaże się, że istnieje osoba o takiej samej kombinacji zestawów HLA, dawca zostaje natychmiast powiadomiony. Szpik pobrany jest zwykle w znieczuleniu ogólnym i już na następny dzień dawca może udać się do domu. Całkowity okres regeneracji po takim zabiegu trwa ok 2-3 tygodnie.
Profilaktyka chorób układu krwiotwórczego
Tak jak w przypadku większości chorób, winni zazwyczaj są pacjenci, prowadzący nieprawidłowy tryb życia, tak w przypadku chorób układu krwiotwórczego, nie zawsze jest to regułą. Oczywiście zdarza się, że przez nieprawidłową dietę dojść może do niedoborów żelaza lub nadmierne spożywanie niesterydowych środków zapalnych może działać toksycznie na szpik.
Jednak zdarza się to rzadko i zazwyczaj przyczyny nie są konkretnie określone. Warto za to pamiętać o regularnych badaniach krwi i moczu. Takie postępowanie pozwoli na wczesne rozpoznanie chorób układu krwiotwórczego.
