Blok serca, choć z pozoru brzmi groźnie, nie zawsze ma poważne skutki lub wymaga leczenia. Mechanizm bloku serca opiera się na zaburzeniach w układzie bodźcotwórczo-przewodzącym, a jego objawy zależą od elementu, który obejmuje – jednak bloki mogą współistnieć ze sobą. Przyczyny najczęściej są nabyte, chociaż zdarza się diagnozować pacjentów z wrodzonymi już zaburzeniami.
Jakie są rodzaje bloków serca i jak je rozpoznać?
Układ elektryczny serca tworzą komórki zdolne do przewodzenia impulsów elektrycznych, które wywołują skurcze komór i przedsionków. Jest on na tyle istotny, że nawet po wyizolowaniu serca z organizmu, dzięki współpracy każdego elementu, serce jest w stanie bić samodzielnie. Te wyspecjalizowane komórki grupują się w wiele elementów, jednak do najważniejszych zalicza się węzeł zatokowo-przedsionkowy (węzeł Keitha-Flacka, węzeł SA), węzeł przedsionkowo-komorowy (Aschoffa-Tawary, węzeł AV) i pęczek Hisa (pęczek Paladino-Hisa). Zaburzenia przewodzenia impulsów elektrycznych właśnie tych elementów określane są blokami serca.
Blok zatokowo-przedsionkowy występuje rzadko. Brak tu bodźca, który wywołałby skurcz przedsionka i powstanie załamka P w zapisie EKG. Zaburzenia pracy pierwszego i zarazem najważniejszego elementu układu elektrycznego serca powodują uruchomienie drugorzędowych ośrodków i w efekcie zmiany rytmu pracy serca. Trzystopniowa skala odpowiada intensyfikacji zaburzenia.
Blok przedsionkowo-komorowy podobnie dzieli się na trzy stopnie:
– I stopień – zaburzenie najczęściej bezobjawowe. Polega na spowolnieniu impulsu przekazywanego na drodze przedsionek-komora, jednak każdy z impulsów dociera do komory. W zapisie EKG widoczne są zarówno załamki P, jak i QRS, jednak odstęp pomiędzy nimi jest wydłużony. Rozpoznanie stawia się w przypadku wydłużenia odstępu PQ powyżej 0,2 s.
– II stopień – występuje w dwóch postaciach:
- typ Mobitz I – dochodzi tu do okresowego braku przewodzenia impulsu do komór, co skutkuje wypadaniem pojedynczego skurczu. Rozpoznać go można po stopniowym wydłużaniu odcinka PQ aż do wypadnięcia zespołu QRS.
- typ Mobitz II – zespół QRS wypada całkowicie, pomimo powstałych impulsów przedsionkowych. W EKG widać to, gdy po kilku stałych załamkach P następuje brak zespołu QRS. Gdy po dwóch załamkach P nie występuje zespół QRS, mówimy o zaawansowanym bloku II stopnia.
– III stopień – całkowity blok przedsionkowo-komorowy. Występuje brak koordynacji w pracy przedsionków i komór, do których nie docierają impulsy. W badaniu EKG załamki P i zespoły QRS pojawiają się niezależnie. Prowadzi to do uruchomienia zastępczego rozrusznika serca, co znacząco zwalnia jego rytm. W przypadku, gdy rozrusznik nie zadziała, może dojść do zatrzymania akcji serca, efektem czego jest zgon.
Blok pęczka Hisa odnosi się do jego prawej, bądź lewej odnogi.
- Blok prawej odnogi pęczka Hisa polega na całkowitym lub niezupełnym braku przewodzenia przez tą odnogę. Prawa komora jest wówczas pobudzana przez impulsy z lewej odnogi, a w przypadku bloku niezupełnego pobudzenie jest ograniczone. Całkowity blok prawej odnogi pęczka Hisa widać w EKG, gdy czas trwania zespołu QRS jest większy/równy 0,12 s. Blok niezupełny, gdy czas trwania zespołu QRS jest mniejszy niż 0,12 s. Zaburzenie te jest niegroźne i nie wymaga leczenia.
- Blok lewej odnogi pęczka Hisa jest następstwem zwolnienia lub przerwania przewodzenia w lewej odnodze. Bloki te nie objawiają się klinicznie, dopóki nie współistnieją z zaawansowanym blokiem przedsionkowo-komorowym. Rozpoznanie bloków lewej odnogi podlega kilku kryteriom. W przeciwieństwie do bloku prawej odnogi, zaburzenie to jest poważne, ale nie leczy się go bezpośrednio – leczy się przyczynę jego wystąpienia.
Całkowite bloki serca są wykrywane w zwykłym badaniu EKG, zaś niezupełne podczas całodobowego badania monitorem Holter.
Blok serca – przyczyny powstawania
Przyczyny wrodzone – choroby nerwowo-mięśniowe, patologie ciąży (toczeń u matki, konflikt serologiczny, reumatoidalne zapalenie stawów, zespół Sjorgena), ubytek przegrody międzyprzedsionkowej.
Przyczyny nabyte – uszkodzenie węzła przedsionkowo-komorowego w wyniku niedokrwienia/zapalenia/zwłóknienia, wady zastawki aortalnej, amyloidoza, sarkoidoza, niedoczynność tarczycy, błędy pooperacyjne, wysokie stężenie potasu we krwi, niektóre leki (ß-adrenolityki, leki antyarytmiczne), zawał lub zapalenie serca, kardiomiopatie, guzy serca.
Blok serca – objawy
Objawy bloku serca najczęściej wynikają z jego spowolnionej pracy spowodowanej zaburzeniem. Bloki I stopnia i niezupełne zazwyczaj przebiegają bezobjawowo, ewentualnie po wysiłku chorzy skarżą się na szybką męczliwość, czy mroczki przed oczami. Bloki całkowite i wyższych stopni dają poważniejsze objawy, do których zalicza się przede wszystkim:
- gorsza tolerancja wysiłku
- zawroty głowy
- osłabienie
- omdlenia
- utraty przytomności
- duszność
- senność
- zaburzenia widzenia
- apatia
- trudności z koncentracją
- w skrajnych przypadkach zatrzymanie krążenia
Blok serca – czy każdy wymaga leczenia?
Bloki serca, które przebiegają bezobjawowo, zazwyczaj nie są leczone. Należą do nich blok prawej odnogi pęczka Hisa, a także bloki przedsionkowo-komorowe I stopnia i II stopnia typu Mobitz I. Schorzenia te nie wymagają interwencji i nie zagrażają bezpośrednio życiu. Jeśli jednak istnieje możliwość wyeliminowania czynników odwracalnych, jak np. leki wpływające na przewodzenie impulsów, podejmuje się działania przywracające całkowitą sprawność układu bodźcotwórczo-przewodzącego.
Inaczej sprawa ma się, gdy mówimy o zaawansowanych blokach II stopnia i blokach III stopnia dających objawy. Są one wskazaniem do stymulacji serca, ponieważ zagrażają zdrowiu i życiu chorego. Elektrostymulacja ma za zadanie przywrócić prawidłowy rytm serca. W cięższych przypadkach konieczna jest implantacja stymulatora serca, który wszczepiany jest podskórnie w okolice obojczyka. Za pomocą elektrod wszczepionych przezżylnie, narzuca prawidłowy rytm pracy serca. W zależności od potrzeb, stymulator działa bezustannie lub wtedy, gdy naturalny rytm serca zostaje zaburzony.
Odpowiednie badania, rozpoznanie i postawienie diagnozy, to czynniki pozwalające na wdrożenie procedur dobranych indywidualnie dla każdego pacjenta.
