Neutropenia to stan, podczas którego dochodzi do znacznego obniżenia ilości granulocytów obojętnochłonnych, jakimi są neutrofile. Komórki te są odpowiedzialne za wrodzoną, nieswoistą odpowiedź immunologiczną organizmu. Uczestniczą między innymi w procesach gojenia się ran, a także pochłaniania wszelkich ciał obcych. Ich głównym zadaniem jest fagocytoza, czyli pochłanianie i niszczenie bakterii oraz obumarłych tkanek.
W medycynie wyróżnia się 3 stopnie neutrofilii:
- Stopień lekki – gdy ilość neutrofilów w badanej krwi mieści się w granicach 1000-1500 komórek na mikrolitr
- Stopień średni – gdzie ilość tych komórek mieści się w granicach 500-1000 na mikrolitr
- Stopień ciężki – gdy ich ilość spadnie poniżej 500 na mikrolitr krwi. Ten stan nazywany jest częściej agranulocytozą.
Podczas lekkiej neutropenii wzrasta ryzyko bakteryjnych oraz grzybiczych infekcji, które jeszcze bardziej wzrasta wraz ze spadkiem ilości tych obronnych komórek.
Jest to stan, który może wystąpić niezależnie od wieku chorego oraz od jego płci.
Neutropenia – przyczyny
Bardzo rzadko dolegliwość ma charakter wrodzony. Wówczas mówi się o zespole Kostmanna lub zespole Schwachmana-Diamonda.
Znacznie częściej neutropenia ma charakter nabyty. Wówczas przyczyną tego stanu jest zmniejszenie wytwarzania komórek przez organizm lub nadmierne ich niszczenie. Z kolei przyczynami tych zjawisk mogą być:
- niedobór kwasu foliowego lub/i witaminy B12
- napromienianie organizmu
- zażywanie niektórych leków, np. przeciwtarczycowych lub przeciwpadaczkowych
- ciężkie infekcje
- niedokrwistość aplastyczna
- gruźlica
- białaczka lub inne nowotwory
- powiększenie śledziony
- dializa
- choroby autoimmunologiczne
- nadmierny stres
- terapie onkologiczne
- zatrucia, np. metalami ciężkimi
Neutropenia – objawy
Nie istnieją konkretne objawy wskazujące na wystąpienie neutropenii. Do czasu pierwszej infekcji może pozostać ona niezauważona, a jeśli dojdzie do infekcji bakteryjnej, mogą nie wystąpić charakterystyczne objawy towarzyszące temu stanu, takie jak np. zaczerwienienie czy podwyższenie temperatury ciała.
Neutropenia objawia się przede wszystkim zwiększoną podatnością na zakażenia jamy ustnej, skóry oraz górnych dróg oddechowych, co nie ustępuje zwykle mimo zastosowanego leczenia. Chory znajduje się w grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia infekcji każdego rodzaju – zarówno bakteryjnych, jak i wirusowych czy grzybiczych. Dodatkowo często zauważa się infekcje układu moczowego.
Wprawdzie nie ma szczególnych objawów charakterystycznych dla neutropenii, jednak istnieją takie, które z nią współwystępują, a tym samym mogą wskazywać na pojawienie się tego stanu. Są to:
- zaburzenia temperatury ciała (głównie jej podwyższenie, jednak możliwe jest również obniżenie)
- uczucie zmęczenia i rozbicia
- zaczerwienienie oraz obrzęk w okolicach ran
- niekiedy ból czy obrzęk dziąseł
- mogą pojawić się zmiany w obrębie błon śluzowych (np. odbytu)
W przypadku agranulocytozy (neutropenia ciężka) charakterystycznym objawem jest gorączka neutropeniczna. Jest to podwyższenie temperatury ciała powyżej 38,4 stopni Celsjusza. W takim wypadku konieczne jest natychmiastowe wdrożenie leczenia, ponieważ gorączka neutropeniczna zagraża zdrowiu, a nawet życiu chorego.
Neutropenia – diagnostyka
Badaniem umożliwiającym wykrycie neutropenii jest morfologia krwi z rozmazem. Ocenia się w nim ilość neutrofilów oraz ich jakość. Prawidłową normą jest 1800-8000 neutrofilów na mikrolitr. Wyniki mogą różnić się w zależności od ośrodka, w którym badanie zostało wykonane.
Kolejną metodą jest badanie obrazowe, takie jak biopsja szpiku. Wykonuje się je wówczas, gdy występuje podejrzenie neutropenii w skutek zajęcia szpiku kostnego, czego przyczyną z kolei mogą być wszelkie nowotwory.
Neutropenia – leczenie
Leczenie powinno odbywać się na oddziale specjalistycznym. Kompleksowe leczenie powinno składać się z wielu elementów, które obejmują:
- leczenie wszystkich występujących zakażeń
- dożylne podawanie immunoglobulin
- leczenie (w miarę możliwości) czynnikiem stymulującym tworzenie kolonii granulocytów – G-CSF
Wszelkie zabiegi, takie jak np. cewnikowanie, powinny być wykonywane pod osłoną antybiotyków. Powinno unikać się podawania pacjentowi leków, które toksycznie działają na szpik kostny. Antybiotykami powinno być leczone także każde zakażenie czy infekcja bakteryjna.
W rzadkich przypadkach (głównie podczas neutropenii ciężkiej) stosuje się przetoczenie koncentratu granulocytarnego, jednak metoda ta wiąże się z dużym ryzykiem groźnych powikłań.
Ściślej mówiąc, leczenie powinno być ściśle związane z przyczyną neutropenii. Jeśli doszło do niej na skutek zażywania danego leku, należy go po konsultacji z lekarzem odstawić (lub zastosować jego zamiennik), natomiast jeśli przyczyną jest choroba autoimmunologiczna, należy wykorzystać swoiste metody leczenia dla danej jednostki chorobowej.
Podstawą leczenia oraz profilaktyki jest przestrzeganie pewnych zasad, takich jak regularne, częste mycie rąk, unikanie bliskiego kontaktu z chorymi osobami czy unikanie zabiegów stomatologicznych podczas trwania neutropenii.
