Przetrwały przewód tętniczy Botalla (otwarty przewód Botalla, drożny przewód Botalla, PDA) jest wrodzoną wadą serca, które charakteryzuje się obecnością przewodu łączącego aortę piersiową z tętnicą płucną, co może powodować niewydolność krążenia wskutek cofania się krwi do płuc. Może występować zarówno w połączeniu z innymi wadami serca np. ubytkami w przegrodzie międzykomorowej lub też jako wada izolowana (pojedyncza). Częściej pojawia się u dziewcząt niż u chłopców i stanowi ok. 5-10% wszystkich wad wrodzonych serca. Największe ryzyko wystąpienia schorzenia występuje u wcześniaków.
Przewód Botalla w życiu płodowym – znaczenie i funkcje
Występowanie drożnego przewodu Botalla w życiu płodowym jest niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka w czasie ciąży. W czasie życia płodowego, przewód jest szerokim naczyniem, którego rola polega na umożliwieniu przepływu krwi z pominięciem rozwijających się dopiero płuc. W przypadku przedwczesnego zamknięcia się tego naczynia, może dojść do poważnej niewydolności krążenia, a w rezultacie nawet do zgonu dziecka.
Przewód Botalla zaczyna zamykać się w III trymestrze ciąży. Jest to przygotowanie do narodzin i samodzielnego oddychania poza organizmem matki. W prawidłowych warunkach proces ten zachodzi stopniowo przez przebudowę ścian przewodu i stopniowe jego zwężanie. Po urodzeniu ulega obkurczeniu i zamknięciu, natomiast w czasie do około 3 miesięcy przekształca się w więzadło tętnicze. Przetrwały przewód tętniczy Botalla u dziecka lub osoby dorosłej jest przypadkiem nieprawidłowym i wymagającym leczenia.
Przyczyny otwartego przewodu Botalla
Nie zawsze proces zamykania naczynia przebiega prawidłowo. Jedna z głównych przyczyn wystąpienia schorzenia jest zakażenie matki różyczką w I trymestrze ciąży. U dzieci urodzonych przedwcześnie również zwiększa się prawdopodobieństwo pojawienia się tej wady, ponieważ naturalny proces zamykania naczynia jest opóźniony ze względu na obniżoną wrażliwość jego ścian na stężenie tlenu oraz zwiększoną wrażliwość na prostaglandyny – odpowiedzialne za rozkurczanie przewodu.
Przetrwały przewód tętniczy Botalla – objawy
Przetrwały przewód tętniczy Botalla może dawać objawy o różnym stopniu nasilenia w zależności od dojrzałości noworodka, średnicy przewodu oraz schorzeń współistniejących. Do klasycznych objawów należą:
- tachykardia, czyli kołatanie, przyspieszenie akcji serca
- szybkie tętno
- kaszel i duszność
- nawracające infekcje dróg oddechowych
- niedostateczny przyrost masy ciała
- częsty płacz i męczenie się dziecka w czasie karmienia
Im większą średnicę ma niedomknięte naczynie, tym bardziej nasilone są objawy. Jeżeli przeciek jest mały, może nie dawać żadnych widocznych objawów.
Przetrwały przewód tętniczy Botalla – rozpoznanie i diagnoza
Charakterystyczną cechą umożliwiającą rozpoznanie schorzenia jest ciągły szmer skurczowo-rozkurczowy słyszalny nad sercem. Jest to tzw. „szmer maszynowy”, ponieważ podczas osłuchiwania przypomina odgłos jadącego pociągu. Podczas mierzenia ciśnienia zwraca się uwagę na niskie ciśnienie rozkurczowe, które może świadczyć o przepływie części krwi z powrotem do płuc.
W trakcie badania fizykalnego, lekarz może stwierdzić również sinicę palców stóp oraz palce pałeczkowate, świadczące o niewydolności krążenia.
W diagnozie wady serca pomocne są badania takie jak:
- EKG (badanie elektrokardiograficzne) – zapis pracy serca może być prawidłowy w przypadku małego przecieku, natomiast w większym mogą pojawić się cechy powiększenia lewego przedsionka i komory serca. U dorosłych może pojawić się migotanie przedsionków
- RTG klatki piersiowej – przy większym przecieku widoczne jest powiększenie sylwetki serca, rozszerzenie początkowego odcinka aorty oraz pnia płucnego
- Echo serca – badanie pomaga uwidocznić przepływ krwi i jest podstawowym badaniem w diagnozowaniu otwartego przewodu Botalla, ponieważ uwidacznia przeciek oraz umożliwia ocenę wielkości przepływu krwi
- Cewnikowanie serca i angiografia – jest wykonywane w diagnozie zazwyczaj wyłącznie przy podejrzeniu współistnienia dodatkowych wad serca
- Tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny – badania są zazwyczaj wykonywane u osób dorosłych w celu określenia dokładnej anatomii schorzenia oraz podczas podejrzenia zmian struktury (np. zwapnienia naczynia).
Przetrwały przewód tętniczy Botalla – leczenie i rokowanie
Dobór leczenia zależy od wieku pacjenta, szerokości niezamkniętego naczynia oraz współistnienia innych wad serca. Istotne jest, że nawet przy małym przecieku oraz bezobjawowym przebiegu choroby pacjent jest kwalifikowany do zabiegu. Ma to na celu zapobieganie ewentualnym powikłaniom takim jak infekcyjne zapalenie wsierdzia. Rokowanie pacjenta jest dobre, a stosowane metody charakteryzują się wysoką skutecznością.
Do metod i zabiegów leczenia zalicza się:
- farmakologiczne zamknięcie przewodu tętniczego – stosuje się w pierwszych dniach narodzin dziecka. Leczenie ma na celu pobudzenie samoistnego zamknięcia się naczynia bez ingerencji chirurgicznej.
- Przezskórne zamknięcie PDA – najczęściej wybierana metoda polegająca na wykorzystaniu sprężynek wewnątrznaczyniowych, które zapobiegają przepływowi krwi
- Chirurgiczne zamknięcie PDA – polega na podwiązaniu i przecięciu ścian przewodu Botalla, jest metodą stosowaną przede wszystkim u osób z przeciwwskazaniami do metody przez skórnej oraz w sytuacjach wymagających pilnej interwencji chirurgicznej.
Leczenia nie stosuje się wyłącznie w sytuacji współwystępowania niektórych wrodzonych wad serca u dziecka, które mają znaczny wpływ na krążenie krwi. Przetrwały przewód tętniczy Botalla w tym przypadku, może umożliwić przeżycie dziecka.
