Tamponada serca to groźne dla życia upośledzenie czynności serca. Powstaje wskutek zwiększenie ciśnienia wewnątrz worka osierdziowego otaczającego serce. Jest to spowodowane nagromadzeniem się tam dużej ilości płynu, co uniemożliwia sercu wydajne pompowanie krwi z żył do tętnic.
Tamponada serca – przyczyny
Najczęstszymi przyczynami tamponady serca są nowotwory (najczęściej przerzuty z innych organów, nowotwory pierwotne serca występują bardzo rzadko), gruźlica, urazy i przyczyny jatrogenne, czyli związane z zabiegami inwazyjnymi na sercu i w jego okolicach oraz operacjami kardiochirurgicznymi. Poza tym tamponadę serca mogą spowodować choroby układowe (np.: sarkoidoza czy reumatoidalne zapalenie stawów), napromieniowanie klatki piersiowej, przebyty zawał serca, mocznica, tętniak rozwarstwiający aortę, zakażenie bakteryjne, pneumopericardium, czyli stan, w którym do worka osierdziowego dostaje się powietrze oraz chylopericardium, gdy w osierdziu nagromadzi się chłonka.
Tamponada serca – objawy
Objawami tamponady serca są zwykle duszność, która nasila się w pozycji leżącej, czasem kaszel, omdlenia lub stan przedomdleniowy i dysfagia, czyli trudność w przełknięciu pokarmu. Występuje zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego. Serce bije szybciej niż zwykle, chociaż ten objaw może nie występować w mocznicy i przy niedoczynności tarczycy, a tętno jest dziwaczne. Dochodzi do poszerzenia żył szyjnych, obniżenia ciśnienia tętniczego (co nie musi występować, gdy chory ma nadciśnienie tętnicze) oraz ściszenia tonów serca. Te trzy ostatnie objawy nazywane są razem triadą Becka.
Gdy ilość płynu w worku osierdziowym narasta powoli, ulega on rozciągnięciu i może zgromadzić nawet 2l płynu. Natomiast gdy gromadzenie się płynu następuje szybko lub gdy osierdzie ma zmniejszoną elastyczność (np.: wskutek włóknienia), objawy tamponady pojawiają się znacznie szybciej – już przy kilkuset mililitrach płynu ciśnienie jest znacznie zwiększone. Ostra tamponada serca prowadzi do wstrząsu kardiogennego i zatrzymania akcji serca, czyli jest bezpośrednim zagrożeniem życia.
W przypadku podejrzenia tamponady serca należy także brać pod uwagę świeży zawał prawej komory i inne przyczyny jej niewydolności.
Tamponada serca – diagnostyka
W celach diagnostyki tamponady serca wykonuje się elektrokardiografię, echokardiografię, rentgen klatki piersiowej i tomografię komputerową. W badaniu EKG mogą nie występować żadne zmiany, ale zwykle występuje tachykardia zatokowa i małe amplitudy załamków. W ostrej tamponadzie serca zapis EKG może przypominać ten charakterystyczny dla świeżego zawału serca.
Echokardiografia to obowiązkowe badanie u każdego pacjenta, u którego podejrzewana jest tamponada serca. Wykazuje ona nagromadzenie płynu w worku osierdziowym, rozkurczowe zapadanie się prawego przedsionka (objaw swoisty dla tamponady), wolnej ściany prawej komory (nie występuje przy znacznym przeroście ściany lub podwyższonym ciśnieniu rozkurczowym w prawej komorze) i lewego przedsionka.
Badanie wykaże też poszerzenie żyły głównej dolnej, bez jej zapadania się w czasie wdechu. Natomiast echokardiografia dopplerowska w czasie wdechu ukaże zwiększony przepływ przez zastawkę trójdzielną i zmniejszony przez dwudzielną. Na zdjęciu rentgenowskim sywetka serca będzie powiększona, chociaż w ostrej tamponadzie serca może byc prawidłowa.
Na zdjęciu nie powinno być widać cech zastoju krążenia płucnego. Tomografia komputerowa uwidoczni płyn w worku osierdziowym, a w przypadku chylopericardium może zlokalizować połączenie miedzy przewodem piersiowym i jamą osierdzia, będące przyczyną tamponady serca.
W razie wątpliwości co do etiologii tamponady, można pobrać i zbadać próbkę płynu osierdziowego. Może mieć on pochodzenie wirusowe, bakteryjne, gruźlicze i autoimmunologiczne. W przypadku podejrzenia etiologii nowotworowej należy wykonać badanie cytologiczne próbki.
Tamponada serca – leczenie
W leczeniu tamponady serca wykonuje się zabieg perikardiocentezy, czyli nakłucia worka osierdziowego. Jest to w tym przypadku zabieg ratujacy życie. Jednak jeśli przyczyną tamponady serca było rozwarstwienie aorty, nie przeprowadza sie perikardiocentezy. Wtedy konieczna jest niezwłoczna interwencja kardiochirurgiczna. Operacja niesie ze sobą ryzyko powikłań, którymi mogą być przebicie mięśnia sercowego, naczyń wieńcowych, nakłucie jamy otrzewnej lub narządów jamy brzusznej (wynika to z faktu, że miejsce wkłucia znajduje się między wyrostkiem mieczykowatym mostka, a lewym łukiem żebrowym), zaburzenia rytmu serca, odma opłucnowa czy zator powietrzny.
W przypadku nawracającej tamponady serca, wykonuje się zabieg perikardiektomii, czyli częściowego lub całkowitego usunięcia worka osierdziowego.
Jeśli mamy do czynienia z chylopericardium postępowanie będzie zależało od przyczyny i ilości chłonki w worku osierdziowym. Gdy jest to powikłanie operacyjne należy wykonać perikardiocentezę i wprowadzić dietę zawierającą triglicerydy o średniej długości łańcucha. Natomiast jeśli chłonka nadal się gromadzi konieczne jest leczenie operacyjne.
Podsumowując, tamponada serca to zagrażający życiu stan, który wymaga szybkiego leczenie chirurgicznego. Osoby z nowotworami, po przebytym zawale serca i z chorobami układowymi powinny mieć systematycznie kontrolowany stan worka osierdziowego w razie wystąpienie tamponady serca.
