Niewydolność serca to złożony zespół kliniczny związany z wysoką chorobowością oraz śmiertelnością; to stan, w którym serce będące pompą nie jest w stanie zabezpieczyć dopływu krwi do tkanek i narządów (potrzebnego ustrojowi) nawet przy podwyższonym ciśnieniu napełniania lewej komory. Mamy niewydolność skurczową i rozkurczową, ostrą i przewlekłą oraz lewokomorową i prawokomorową. Zanim jednak przyjrzymy się bliżej specyfice zaburzeń, warto wspomnieć o mechanizmach kompensacyjnych.
Mechanizmy kompensacyjne w niewydolności serca
Praca wykonana przez mięsień sercowy w czasie skurczu jest proporcjonalna do długości włókien w czasie rozkurczu. Kiedy rośnie ciśnienie napełniania lewej komory, sukcesywnie następuje wzrost objętości wyrzutowej serca. Jeśli jednak przekroczona zostanie pewna wartość maksymalnej wartości ciśnienia napełniania, nie mamy do czynienia ze wzrostem objętości wyrzutowej, lecz przeciwnie – ze spadkiem.
Gdy serce jest niewydolne, lewa komora cały czas ulega maksymalnemu wypełnieniu, wyrzut zaś jest niski, co objawia się dusznością i zmęczeniem. Wraz z postępującą niewydolnością lewa komora ulega przerostowi i powiększeniu, co z kolei prowadzi do zaburzenia funkcji skurczowej i rozkurczowej. Upośledzenie tychże ewokuje powstawanie innych, z których najważniejsza są:(1) regulacja heterometryczna (gdy wzrost obciążenia wstępnego utrzymuje wyrzut sercowy), (2) przerost komór, (3) aktywacja układu współczulnego i układu renina-angiotensyna-aldosteron (RAA).
Problemy z kurczliwością lewej komory powodują zmniejszenie frakcji wyrzutowej, ono zaś jest przyczyną zwiększenia ciśnienia późnoskurczowego w lewej komorze. W efekcie wzrost siły skurczu prowadzi do wzrostu ciśnienia kapilarnego i żylnego w płucach, co wywołuje zastój płucny krwi. Jeśli serce jest zdrowe, baroreceptory hamują działanie układu współczulnego. Jeśli jednak serce jest niewydolne, działanie hamujące zanika i mięsień sercowy stale jest kontrolowany przez układ współczulny, a to z kolei prowadzi do nadciśnienia tętniczego.
Niewydolność serca – przyczyny niewydolności lewokomorowej
Ostra niewydolność lewokomorowa:
- ciężkie uszkodzenie mięśnia lewej komory w przebiegu zawału,
- przemijające niedokrwienie mięśnia sercowego,
- nagle powstała wada serca, która prowadzi do niedomykalności mitralnej i/lub aortalnej,
- tamponada serca,
- zaburzenia rytmu serca.
Przewlekła niewydolność lewokomorowa:
- przewlekłe choroby mięśnia sercowego,
- nabyte bądź wrodzone wady serca (wszelakie kariomiopatie, stenoza aortalna, zwężenie ujścia żylnego lewego, dwunapływowa komora lewa),
- nadciśnienie tętnicze,
- przerost mięśnia lewej komory.
Objawy niewydolności lewokomorowej (ostrej i przewlekłej):
Zastój krwi w krążeniu płucnym, który prowadzi do:
- obrzęku płuc (kaszel, duszność, odkrztuszanie jasnoróżowej plwociny),
- tachypnoe (przyśpieszony oddech), orthopnoe (chory, w celu poprawienia oddychania, przyjmuje pozycję stojąca i rękami opiera się o przedmioty), napadowa duszność nocna, sinica.
Zmniejszenie objętości wyrzutowej lewej komory, co jest przyczyną zaburzenia jej ukrwienia i skutkuje niedokrwieniem:
- m. sercowego (zawał),
- mięśni szkieletowych (mniejsza tolerancja wysiłku fizycznego, zmęczenie),
- nerek (wystąpić mogą oliguria lub anuria),
- skóry (bladość powłok skórnych).
Niewydolność serca – przyczyny niewydolności prawokomorowej
Ostra niewydolność prawokomorowa:
skutek ostrej niewydolności lewej komory,
zator tętnicy płucnej lub jej rozgałęzień, co prowadzi do ostrego zespołu serca płucnego,
odma zastawkowa opłucnej,
nagle powstała wada serca skutkująca niedomykalnością zastawek trójdzielnej i pnia płucnego,
tamponada serca,
zaburzenia rytmu serca.
Przewlekła niewydolność prawokomorowa:
przewlekłe choroby płuc prowadzące do przewlekłego serca płucnego,
nadciśnienie w tętnicy płucnej prowadzące do przewlekłego serca płucnego,
wrodzone bądź nabyte wady serca (wszelakie kardiomiopatie, stenoza płucna, zwężenie ujścia żylnego prawego, dwuujściowa komora prawa),
przewlekłe choroby mięśnia sercowego lub osierdzia.
Niewydolność serca – objawy niewydolności prawokomorowej (ostrej i przewlekłej):
Zastój krwi i wzrost ciśnienia w żyłach obwodowych skutkujący:
- nykturią (częste oddawanie moczu w nocy),
- odruchem Kussmaula (napełnianie się tętnic szyjnych przy wdechu),
- hepatomegalią (co prowadzi do zaburzenia działania funkcji detoksykacyjnych, metabolicznych etc.),
- przekrwieniem żołądka i jelit (utrata łaknienia),
- obrzękami obwodowymi (stopy, kostki),
- wzrostem wagi (nadmiar wody w ustroju).
Zmniejszenie objętości wyrzutowej prawej komory, co prowadzi do zaburzenia ukrwienia:
- naczyń płucnych (następnie zaś prowadzi do hipoksemii i ostatecznie do niewydolności oddechowej),
- dodatkowo, zmniejsza się ilość krwi wpływająca do komory lewej, co zmniejsza pojemność minutową serca, to zaś prowadzi do spadku ciśnienia tętniczego i w konsekwencji do wstrząsu kardiogennego.
Niewydolność serca – leczenie
Jeśli chodzi o niefarmakologiczne sposoby zapobiegania, to zaleca się zmianę stylu życia. Redukcję nadwagi, jeśli istnieje, ograniczenie soli kuchennej (prowadzi do nadciśnienia), zwiększenie spożywania produktów o wysokiej zawartości potasu. Jeśli zaś idzie o leki, stosuje się inhibitory konwertazy angiotensyny, blokery receptora angiotensynowego czy beta-blokera.
Celem leków jest obniżenie aktywności układu współczulnego. Jeśli niewydolność jest już bardzo zaawansowana w grę, naturalnie, wchodzą przeszczep lub urządzenia takie jak stymulator resynchronizujący pomagający sercu wrócić do fizjologicznego rytmu.
