Udar mózgu jest stanem zagrożenia życia, spowodowanym nagłym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu lub uszkodzeniem naczyń krwionośnych i krwotokiem do mózgu. Występuje bardzo często, stanowi główną przyczynę niepełnosprawności osób po 40 roku życia oraz trzecią przyczynę zgonów. Życie oraz zdrowie pacjenta zależą przede wszystkim od szybkiego rozpoznania udaru i natychmiastowej specjalistycznej interwencji lekarskiej.
Ryzyko wystąpienia udaru rośnie wraz z wiekiem. Najczęściej zdarzają się u osób starszych, ale nie jest to regułą.
Rodzaje udarów mózgu
Wyróżnia się 2 główne typy udarów – niedokrwienny (zawał mózgu) i krwotoczny (wylew).
Udar niedokrwienny to udar mózgu, którego przyczyną jest nagłe zamknięcie przepływu krwi w naczyniach krwionośnych w mózgu. Może być to wywołane skrzepem krwi lub blaszką miażdżycową, która blokuje naczynie. W efekcie część mózgu staje się pozbawiona dopływu krwi, a jest to organ bardzo czuły na niedotlenienie – dlatego tak ważna jest szybka reakcja od razu po zauważeniu pierwszych objawów. Udar niedokrwienny stanowi aż 80-90% wszystkich udarów. Prawie wszystkie udary niedokrwienne są pochodzenia tętniczego, żylne występują bardzo rzadko.
Udar krwotoczny spowodowany jest pęknięciem naczynia zaopatrującego mózg w krew. Przyczyną może być również pęknięcie tętniaka, który zazwyczaj nie daje wcześniej żadnych objawów. Z uszkodzonego naczynia krew wylewa się wprost do mózgu (krwotok śródmózgowy) lub do przestrzeni podpajęczynówkowej (krwotok podpajęczynówkowy).
Do rodzajów udarów można też zaliczyć tzw. mikroudary. Są to przejściowe stany niedokrwienne mózgu, a ich objawy zwykle szybko ustępują. Nie należy ich jednak lekceważyć, ponieważ mogą świadczyć o zbliżającym się udarze.
Udar mózgu – przyczyny
Przyczyn udaru mózgu jest wiele i można podzielić je na niezależne od człowieka, czyli:
- wiek – im starsza osoba, tym większe ryzyko
- płeć – udary częściej występują u mężczyzn
- pochodzenie etnicze – częściej u rasy czarnej i żółtej
- predyspozycje genetyczne
- przebyty wcześniej udar
Do przyczyn zależnych od człowieka i jego trybu życia zalicza się m.in. :
- nadciśnienie tętnicze
- otyłość
- choroby – cukrzyca, choroby serca, choroby naczyń (głównie miażdżyca), niedoczynność tarczycy
- zaburzenia krzepnięcia krwi
- nadużywanie alkoholu, papierosów, narkotyków (kokaina, amfetamina)
- zakażenia
- antykoncepcja hormonalna
Udar mózgu – objawy
W zależności od umiejscowienia udaru objawy mogą się nieco różnić u każdego pacjenta. Nie każdy objaw musi występować. Zdarza się również, że objawy samoistnie ustępują np. w trakcie oczekiwania na karetkę, co absolutnie nie oznacza, że pomoc lekarska nie jest już potrzebna. Mimo ewentualnego ustąpienia objawów trzeba bezwzględnie czekać na przyjazd karetki.
Poniższa lista zawiera najbardziej charakterystyczne objawy, które mogą się pojawić podczas udaru:
- asymetria, czyli wykrzywienie twarzy po jednej stronie – szczególnie zauważalny i charakterystyczny jest opadnięty kącik ust
- niedowład, czyli osłabienie siły mięśni kończyn (ręce lub nogi) – występuje najczęściej po jednej stronie ciała (niedowład połowiczy)
- zaburzenia czucia, drętwienie kończyn – również zwykle po jednej stronie ciała
- niewyraźna, bełkotliwa mowa lub kompletna utrata zdolności mówienia lub rozumienia mowy
- nagłe zaburzenie widzenia (widzenie połowicze) – często pojawia się niedowidzenie na jedno oko lub niedostrzeganie lewej lub prawej strony pola widzenia
- zaburzenia równowagi, niepewny chód przypominający chód osoby pod wpływem alkoholu
- zawroty głowy połączone z upadkami, a czasem również podwójnym widzeniem, które występuje rzadziej od pozostałych objawów
- dezorientacja, zaburzenia świadomości
- w niektórych przypadkach silny ból głowy
Udar mózgu – pierwsza pomoc
Pierwsza pomoc przy udarach mózgu to przede wszystkim szybkie rozpoznanie oraz natychmiastowa reakcja, czyli wezwanie pogotowia ratunkowego.
Aby upewnić się, że pojawiły się objawy charakterystyczne dla udaru, można wykonać kilka kroków, które sprawnie pozwolą to stwierdzić:
- poprosić daną osobę, aby się uśmiechnęła – jeśli podnosi się tylko połowa ust, prawdopodobnie druga część jest porażona
- poprosić, aby podniosła obie ręce nad głowę – podobnie jak powyżej, jeśli nie może tego w pełni wykonać, wystąpił niedowład połowiczy
- poprosić o powtórzenie prostego zdania – problem z wymówieniem słów, bełkotliwa mowa lub niemożność wypowiedzenia czegokolwiek również wskazuje na objaw udaru
Jeżeli występują jakiekolwiek nagłe objawy wskazujące na udar należy natychmiast wezwać karetkę. Przytomnego pacjenta należy ułożyć wygodnie. Jeśli jest nieprzytomny – w pozycji bezpiecznej. Jeśli jest nieprzytomny i doszło do zatrzymania oddechu, należy rozpocząć masaż serca. Choremu nie wolno podawać żadnych napojów ani pokarmów.
Udar mózgu – leczenie i rekonwalescencja
Udar niedokrwienny jest łatwiejszy w wyleczeniu niż krwotoczny, wszystko jednak zależy od czasu, w jakim pacjent znajdzie się pod opieką lekarzy.
Leczenie polega na podaniu leku, który rozpuszcza skrzeplinę blokującą przepływ krwi w mózgu. Po podaniu leku pacjent pozostaje na oddziale zazwyczaj na okres 3 tygodni.
W zależności od tego, jakie części ciała są objęte niedowładami lub paraliżami, dostosowuje się odpowiednią rehabilitację, aby chory mógł odzyskać sprawność ruchową. Istotne jest również stosowanie odpowiedniej diety, aby zapobiec niedożywieniu i utracie masy mięśniowej.
