Zapalenie osierdzia to inaczej stan zapalny worka osierdziowego (zewnętrznej warstwy mięśnia sercowego). Bardzo często towarzyszy temu gromadzenie się pomiędzy blaszkami osierdzia płynu.
Zapalenie osierdzia może przyjąć postać choroby ostrej, przewlekłej (trwającej ponad 3 miesiące) lub nawracającej.
Uznaje się, że choroba najczęściej występuje u mężczyzn z przedziale wiekowym od 20 do 50 roku życia na skutek zakażeń układu oddechowego.
Przyczyny dolegliwości
Uznaje się, że zapalenie osierdzia występuje często jako powikłanie niektórych chorób wirusowych, takich jak np. grypa czy HIV. Może rozwinąć się także jako powikłanie po operacjach serca czy jego cewnikowaniu. Do pozostałych przyczyn tej dolegliwości zalicza się:
- infekcje bakteryjne, grzybicze czy pasożytnicze (są jednak zdecydowanie rzadszą przyczyną niż infekcje wirusowe)
- przebyty wcześniej zawał serca
- niedoczynność tarczycy
- ekspozycja na promieniowanie jonizujące
- układowe choroby tkanki łącznej, np. reumatoidalne zapalenie stawów czy toczeń
- przewlekła niewydolność nerek
- urazowe zapalenie osierdzia
- mocznicowe zapalenie osierdzia
- nowotwory osierdzia
- gruźlica
Bardzo rzadko zapalenie osierdzia występuje jako skutek uboczny stosowania niektórych leków (np. diuretyków). Nie należy jednak wykluczać tej przyczyny.
Zapalenie osierdzia u dzieci wiąże się zwykle z zakażeniami adenowirusami.
W większości przypadków nie da się ustalić konkretnej przyczyny tego stanu. Mowa jest wówczas o idiopatycznym zapaleniu osierdzia.
Zapalenie osierdzia – objawy
Na początku choroby w worku osierdziowym nie ma zbyt wiele płynu, zatem dominującym objawem wskazującym na rozwój stanu zapalnego jest wówczas ból. Dolegliwości bólowe przyjmują zwykle postać ostrego bólu, który często jest opisywany jako uciskający. Dodatkowo może promieniować do brzucha i pleców, a nawet do szyi. Ból nasila się przy kaszlu, kichaniu, połykaniu i poruszaniu się. Warto wiedzieć, że zwykle zmniejsza się w pozycji pochylonej do przodu oraz siedzącej.
W kolejnych etapach choroby, gdy w worku osierdziowym gromadzi się coraz więcej płynu, dochodzi do ucisku na mięsień sercowy. Występują wówczas objawy takie jak:
- suchy kaszel
- duszność
- szybsza męczliwość
- przyspieszone bicie serca
- wysoka gorączka
- dreszcze
- ogólne osłabienie organizmu
Do jednych z najbardziej charakterystycznych objawów choroby zalicza się także obrzęk nóg wokół kostek, stany lękowe, trudności w oddychaniu w pozycji leżącej czy przewlekłe zmęczenie i brak wigoru. Ostremu zapaleniu osierdzia towarzyszą dodatkowo bóle stawowo-mięśniowe.
Diagnoza
Diagnostyka opiera się na wykonaniu szeregu badań, takich jak EKG czy ECHO serca. Często zleca się również badanie krwi oraz RTG klatki piersiowej. Zwykle wykonuje się również badanie płynu osierdziowego, co umożliwia odkrycie przyczyny zapalenia osierdzia.
W przypadku zapalenia osierdzia EKG wykazuje uniesienie odcinka ST przy jednoczesnym obniżeniu odcinka PQ, na RTG widoczny jest charakterystyczny, butelkowaty kształt serca związany z nagromadzeniem się płynu, natomiast ECHO serca umożliwia wykrycie nawet niewielkiej ilości płynu.
Podstawą diagnozy jest jednak wywiad z pacjentem, podczas którego lekarz dodatkowo osłuchuje stetoskopem. Jeśli istnieje podejrzenie zapalenia osierdzia, dowodem potwierdzającym ten stan jest usłyszenie w stetoskopie charakterystycznych tarć. Dodatkowo podczas badania stetoskopem można usłyszeć:
- nietypowy charakter tętna
- stłumienie tonów serca
- niewidoczne uderzenie koniuszkowe
- nietypowe trzepotanie przedsionków
- szmer oskrzelowy
- wystąpienie dodatkowego tonu osierdziowego
Zapalenie osierdzia – leczenie
Głównym celem leczenia jest w pierwszej kolejności zlikwidowanie stanu zapalnego. W tym celu choremu podaje się leki przeciwzapalne, takie jak kwas acetylosalicylowy. Jeśli stan zapalny jest bardzo nasilony, lekarz decyduje się na podawanie pacjentowi sterydów. Pozostałe leki uzależnione są od przyczyny choroby. Przykładowo – jeśli zapalenie osierdzia rozwinęło się w wyniku infekcji bakteryjnej, stosuje się antybiotyki.
Nagromadzenie się w worku osierdziowym znacznej ilości płynu wiąże się z koniecznością nakłucia tej struktury i usunięcia nadmiaru płynu.
Pierwsze etapy leczenia zawsze przeprowadzane są w szpitalu pod stałym nadzorem. Kolejne etapy mogą zostać przeniesione do warunków domowych.
Zapalenie osierdzia nie wiąże się zazwyczaj z zagrożeniem życia, jeśli nie doszło do powikłań oraz jeśli wcześnie wdrożono leczenie. W przypadkach, gdy stan zapalny obejmuje coraz dalsze obszary serca, a w worku osierdziowym gromadzi się wysięk, może dojść do ucisku serca. Jest to stan bezpośrednio zagrażający zdrowiu i życiu pacjenta.
Powikłania choroby
Nieleczone zapalenie osierdzia wiąże się z ryzykiem wystąpienia groźnych powikłań. Najczęściej są to: tamponada serca i zaciskające zapalenie osierdzia.
Tamponada serca wiąże się z gromadzeniem w worku osierdziowym znacznej ilości płynu. Stan ten powoduje bardzo duży ucisk na mięsień sercowy, przez co nie jest on w stanie pompować odpowiedniej ilości krwi. Z kolei zaciskające zapalenie osierdzia powoduje jego zgrubienie i zarośnięcie.
