Omdlenia mogą być objawem groźnych chorób, ale mogą być też spowodowane, np. przez chwilowe czynniki stresogenne. Omdlenie (syncope) to nagła i niespodziewana utrata przytomności, która związana jest ze zmniejszeniem napięcia mięśniowego. Nierzadko zdarza się, iż chory upada. Napięcie mięśniowe i świadomość powracają same i nie wymagają interwencji specjalistycznej.
Szacuje się, że ok. 20% osób doświadcza w ciągu życia omdlenia. W znakomitej większości przypadków przyczyną omdlenia jest niedokrwienie ośrodkowego układu nerwowego spowodowane spadkiem przepływu krwi. W innych przypadkach, jako przyczynę podaje się choćby działanie toksyn bądź leków czy zmniejszenie podaży tlenu/ glukozy.
Wtedy przepływ krwi nie jest patologiczny, a nawet zdarza się, iż notuje się jego podwyższenie. Lekarze w swojej pracy mają od czasu do czasu do czynienia z pacjentami, którzy momentalnie słabną, a towarzyszące temu mroczki przed oczami, uczucie zamierania, zawroty głowy nazywane są zespołem przedomdleniowym. Ów zespół tym się różni od omdlenia, że wywołany jest przez chwilowe zdarzenie.
Wyróżnia się trzy rodzaje omdleń:
- neurokardiogenne (o. wywołane przez nieprawidłowe odruchy),
- o. z powodu strukturalnych utrudnień przepływu krwi,
- o. z powodu zaburzeń rytmu serca.
Omdlenia neurokardiogenne
Źródłem tych omdleń jest wzmożona aktywacja określonej grupy mechanoreceptorów (receptorów odpowiedzialnych za doznawanie bodźców mechanicznych, np. dotyku) – zdarza się to, np. przy zwiększonej kurczliwości serca; powrót żylny jest wtedy zmniejszony. Taka sytuacja występuje chociażby podczas dłuższego stania czy wytężonego wysiłku fizycznego.
Następuje nadmierna aktywacja układu parasympatycznego, podczas gdy aktywność sympatyczna się obniża, co prowadzi do bradykardii (odruchu kardiodepresyjnego) oraz/lub zmniejszenia napięcia naczyń obwodowych (odruch wazodepresyjny). Nazwy omdleń biorą się prawdopodobnego źródła upośledzonej aktywacji mechanoreceptorów.
Najpowszechniej występujące lokalizacje to: serce i naczynia wielkie (omdlenia kardiodepresyjne i wazodepresyjne), pęcherz moczowy (omdlenia mikcyjne), tkanka płucna (omdlenia kaszlowe), zatoka szyjna (zespół chorej zatoki). Okoliczności, które niejako ułatwiają pojawienie się omdlenia to: strach, widok krwi, robienie wkłucia, spożycie alkoholu, wzburzenie.
Omdlenia z powodu strukturalnych utrudnień przepływu krwi
W tym wypadku omdlenia zazwyczaj występują w czasie wysiłku. Wzrost kurczliwości serca powoduje wyzwolenie odruchu wazodepresyjnego oraz/lub kardiodepresyjnego, co prowadzi do bradykardii, a w efekcie do niedotlenienia mózgu. Do częstych przyczyn należy zwężenie zastawki aortalnej. Podobne zjawisko można też zaobserwować w przypadku zwężenia pnia płucnego czy w zwężeniu zastawki mitralnej.
U pacjentów, którzy mają nieprawidłowe połączenia wewnątrz mięśnia sercowego czy między krążeniem dużym a płucnym wysiłek może wywoływać krótkotrwałe odwrócenie lewo-prawego przecieku na prawo-lewy. Inną przyczyną omdleń w czasie wysiłku jest kardiomiopatia przerostowa; podaje się, iż blisko 30% pacjentów z tą chorobą doznaje omdleń w przebiegu choroby. Dalej, upośledzona czynność sztucznej zastawki, tamponada serca czy śluzak przedsionka – omdlenia w trakcie wysiłku są charakterystyczne i dla tych chorób.
Omdlenia z powodu zaburzeń rytmu serca
Zmiany pojemności minutowej w czasie zwolnienia akcji serca wywołują mechanizmy kompensacyjne takie jak wzrost kurczliwości, który, jak już wspominano wcześniej, może doprowadzić do niedokrwienia mózgu (mechanizm ten ma swoją ograniczoną wydajność). Jeśli idzie o przyśpieszenie akcji serca, to zbyt mała perfuzja mózgu wynika ze zbyt krótkiego – do osiągnięcia odpowiedniego wypełniania serca – czasu rozkurczu. Najpowszechniejsze przyczyny omdleń w tych dwu przypadkach to:
- znaczna bradykardia zatokowa,
- zahamowania zatokowe,
- częstoskurcz komorowy i nadkomorowy,
- migotanie przedsionków z szybką czynnością komór,
- zespół Morganiego, Adamsa, Stokesa.
Upośledzona czynność ośrodkowego układu nerwowego
Może być ona spowodowana przez szereg różnych czynników, w tym:
- padaczkę,
- hipoksję (niedotlenienie tkanek),
- zatrucia,
- leki (np. benzodiazepiny),
- hiperwentylacja (np. w czasie gorączki),
- depresja,
- migrena.
Diagnostyka
Wywiad zebrane od pacjenta, ale także od jego bliskich, którzy są naocznymi świadkami omdleń jest kluczową sprawą. Szczególną troską należy objąć takie elementy jak:
- czynniki prowokujące omdlenia (np. widok krwi, wysiłek fizyczny),
- objawy zapowiadające omdlenia (np. drżenie mięśni, niepokój),
- objawy występujące w trakcie omdlenia (np. drgawki, kołatanie serca),
- ustalenie stanu pamięci sprzed i po omdleniu,
- przyjmowane leki, towarzyszące choroby.
Wskazane jest przeprowadzenie badań neurologicznych. Ważne jest również dokonanie dokładnego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi – na obu ramionach w pozycjach leżącej, siedzącej i stojącej. Jeśli między tymi pozycjami występują znaczne wahania, może to oznaczać obecność koarktacji aorty, zespół podkradania czy rozwarstwienie tętnicy.
Przeprowadza się także badanie echokardiologiczne. Dobrym narzędziem diagnostycznym może też okazać się badanie Holtera, dzięki któremu można stwierdzić okresowe obniżenie rytmu lub tachyarytmię. Wykonuje się także test wysiłkowy czy test biernej pionizacji (celowe wywołanie omdlenia)
