Melatonina jest to hormon wytwarzany przez szyszynkę mózgową w niemal całkowitej ciemności. Stąd też czasem bywa nazywana „hormonem ciemności”. To także jeden z podstawowych składników, które regulują za regulację rytmu snu oraz czuwania (tzw. „zegar biologiczny człowieka”) z rytmem naturalnego światła oraz ciemności (tzw. „zegar astronomiczny”).
WYTWARZANIE MELATONINY
Za produkcję melatoniny odpowiedzialny jest proces autoregulacji, a także sprzężenie zwrotne ujemne. W jego wytwarzaniu biorą udział przede wszystkim pinealocyty (komórki szyszynki). Również układ nerwowy (układ współczulny oraz droga wzrokowa) przyczynia się do powstania tego hormonu. Neurony umiejscowione w receptorach wzrokowych odbierają bodźce świetlne z fotoreceptorów siatkówki oka. Za pobudzenie tego elementu jest odpowiedzialna właśnie szyszynka. Aby powstała melatonina konieczna jest niemal całkowita ciemność. Powoduje to wzrost stężenia hormonu we krwi.
W przypadku, gdy do oka dociera zbyt dużo bodźców świetlnych (zarówno światła naturalnego, jak i sztucznego – żarówka, monitor telewizora, komputera czy telefonu komórkowego) następuje zaburzenie procesu syntezy przez co spada ilość wydzielanej melatoniny. Poziom jej stężenia we krwi maleje.
PRZYCZYNY NIEDOBORÓW MELATONINY
Niedobór melatoniny bywa czasem nazywany schorzeniem o podłożu cywilizacyjnym. Wiele problemów z regulacją procesu powstawania tego niezwykle istotnego hormonu jest w dzisiejszym świecie spowodowanych nadmiarem ekspozycji na światło, zwłaszcza ze sztucznych źródeł. Powoduje to rozstrojenie zegarów biologicznego z astronomicznym. Wskutek tego pojawiają się trudności w zasypianiu, niewłaściwe funkcjonowanie w zakresie snu i czuwania i inne problemy ze snem (np. bezsenność).
Na ten problem narażone są w szczególności osoby zaliczające się do takich grup jak:
- zbyt często wystawione na ekspozycję na bodźce świetlne ze sztucznych źródeł (TV, komputer czy telefon komórkowy);
- doświadczające tzw. jet lag, czyli szybko zmieniające strefę czasową na skutek częstych podróży samolotami międzykontynentalnymi;
- niewidome;
- pracujące w równoważnym (zmianowym) czasie pracy (naprzemienne dyżury w dzień i w nocy, w nieregularnych trybach).
NORMY MELATONINY W ORGANIZMIE LUDZKIM
Poziom melatoniny w surowicy krwi jest zależny od wieku badanej osoby. Jest najwyższy po urodzeniu dziecka, natomiast po okresie dojrzewania zaczyna systematycznie spadać. Stężenie hormonu w ciągu dnia jest stałe, zmiany dotyczą wyłącznie ilości melatoniny produkowanej w czasie, gdy człowiek przebywa w ciemności. Dzięki temu można łatwo wytłumaczyć skąd zmniejszona potrzeba snu u osób starszych oraz częste problemy z zasypianiem.
Normy stężenia melatoniny we krwi prezentują się następująco:
- 250 pg/ml (u dzieci w wieku 1 – 3 lata);
- 120 – 180 pg/ml (w okresie pokwitania, między 8 a 15 rokiem życia);
- 70 – 80 pg/ml (u osób dorosłych);
- 20 – 30 pg/ml (u osób starszych, między 65 a 85 rokiem życia).
RODZAJE MELATONINY
Hormon wytwarzany w szyszynce jest naturalnym rodzajem melatoniny. Jednak w przypadku, gdy występują zaburzenia w procesie jej produkcji lub poziom znacząco spada, konieczne jest suplementowanie preparatami syntetycznego składnika odpowiedzialnego za regulację dobowej aktywności człowieka.
Melatonina w postaci tabletek zalecana jest często osobom, u których występują zaburzenia rytmu snu i czuwania:
- niewidomym;
- pracującym w nocy;
- pracującym lub uczącym się z koniecznością wykorzystania sztucznych źródeł światła przez długi czas;
- na 2 dni przed planowaną podróżą do innej strefy czasowej lub w przypadku częstej zmiany stref.
Dzięki regularnemu przyjmowaniu melatoniny dolegliwości związane z zaburzonym rytmem dobowym powinny stopniowo ustąpić a wypoczynek stać się łatwiejszy. Zalecane jest przyjmowanie codziennie 1 tabletki melatoniny około godzinę przed snem. W przypadku przywrócenia równowagi funkcjonowania organizmu w zakresie snu i czuwania, powinno nastąpić stopniowe odstawianie przyjmowanego preparatu.
OBJAWY NIEDOBORU MELATONINY
Objawami niedoboru melatoniny w organizmie, które towarzyszą osobom z zaburzonym rytmem snu i czuwania są:
- trudności w zasypianiu zasypiania;
- stałe zmęczenie i senność w ciągu dnia;
- rozkojarzenie;
- zaburzenia w koncentracji
- ból głowy o nieustalonej etiologii;
- drażliwość, łatwe wpadanie w złość, płaczliwość;
- ogólne słabe samopoczucie.
MELATONINA – DZIAŁANIE
Poza regulowaniem rytmu dobowego sen oraz czuwania człowieka melatonina ma również wpływ na:
- cykl miesięczny kobiety;
- na układ hormonalny (konkretnie hormony gonadotropowe – hormon luteinizujący LH i hormon folikulotropowy FSH odpowiadające za prawidłowy rozwój gonad);
- opóźnianie procesu dojrzewania płciowego (ma działanie hamujące wobec czynności osi hormonalnej na drodze podwzgórze – przysadka mózgowa – gonady).
Zaobserwowano w ostatnich latach, że dzieci wychowywane w świecie większej dostępności do urządzeń teleinformatycznych, a co za tym idzie bardziej narażone na ekspozycję na sztuczne światło, dojrzewają znacznie szybciej niż pokolenie ich rodziców sprzed 30 – 40 lat.
CZY SĄ PRZECIWWSKAZANIA DO PRZYJMOWANIA MELATONINY?
Ze względu na działanie, które ma wspomagać przede wszystkim zasypianie, przyjmowanie melatoniny musi być przyjmowane zgodnie z zaleceniami lekarskimi.
Melatoniny w postaci preparatów nie powinny stosować:
- dzieci;
- kobiety w ciąży i karmiące piersią;
- osoby z chorobami wątroby;
- osoby uczulone na syntetyczną postać hormonu;
- osoby spożywające alkohol bądź będące pod jego wpływem;
- osoby tuż przed planowanym prowadzeniem pojazdów mechanicznych.
