Goryczka żółta, Gentiana lutea – najbardziej popularne w fitoterapii są dwa surowce: korzeń goryczki żółtej – Radix Gentianae luteae i korzeń goryczki kropkowanej – Radix Gentianae punctatae. To bylina o bardzo grubym kłączu i korzeniu. Posiada szerokoeliptyczną różyczkę liści. Goryczki wykształcają kłącza z korzeniami i to właśnie stanowi surowiec. Zaliczana jest do gatunków długowiecznych i na jednym miejscu może przeżyć do 50 lat.
Dawniej korzeń goryczki stosowano w leczeniu malarii, ale odkąd poznano skuteczność kory chinowej oraz chininy, o takim jego działaniu zapomniano.
Goryczka żółta jest roślina górską z południa Europy i Azji Mniejszej. Jego zasięg kończy się na Kaukazie. Siedliskiem są górskie zbocza, pastwiska i inne tereny trawiaste. Zawsze jednak jest tam dostateczna ilość wilgoci i najczęściej podłoże zawiera sporo wapna.
W Polsce goryczka żółta rośnie tylko dziko w paśmie Karpat Wschodnich i na Babiej Górze, w Tatrach zaś nie występuje w ogóle. Rzadko uprawia się ją dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego, jednak z powodu jej trudnej uprawy większość tej rośliny importuje się z krajów, gdzie jest pospolita i nie podlega ochronie, np. z Albanii.
Goryczka żółta – zastosowanie
Zbiera się kłącza wraz z korzeniami. Z niego wyrasta nierozgałęziona i pusta w środku łodyga. Z wiekiem łodyg może być kilka z jednego korzenia. Korzeń goryczki zawiera substancje goryczowe sekoirydoidy (gł. gencjopikrozyd, amarogentynę, amaroswerynę, amaropeninę), pochodne ksantonu (gentyzynę, izogentyzynę, gencjobiozę). Związki alkaloidowe (gencajnina i gencjalutyna) są prawdopodobnie produktami wtórnymi powstałymi podczas izolacji z korzenia. Surowiec ma początkowo smak słodki, a później palący i gorzki. Niemniej przez dwa lub trzy lata będziemy mieć tylko kępkę liści odziomkowych. W kątach górnych liści skupione są duże, żółte kwiaty. Owocem zaś jest torebka zawierająca oskrzydlone nasiona. Kiedy pojawi się pęd kwiatowy jego dolne liście będą znacznie większe na krótkich ogonkach, a górne mniejsze i siedzące. W kątach drobnych, górnych liści na pędzie pojawiają się gęste okółki kwiatów. Pojedynczy kwiatek ma 6 wąskich płatków i wydatną zalążnię zakończoną krótkim słupkiem z podwójnym znamieniem. Po zapyleniu z zalążni rozwija się owoc w postaci dość dużej torebki zawierającej drobne nasiona w brązowym kolorze.
Goryczki zawierają w kłączach gorzką gencjopikrynę , która hydrolizuje pod wpływem enzymów do glukozy i gencjogeniny, pozbawionej gorzkiego smaku. W suchym surowcu występuje gencjamaryna o silnie gorzkim smaku. Gentyzyna i gentiozyd (pochodne ksantonu) nie są gorzkie. Kłącze zawiera od 30 do 50% cukrów (trójsacharyd – gencjanoza, hydrolizuje do gencjobiozy i fruktozy; gencjobioza zbudowana jest z 2 cząsteczek glukozy ); ponadto tłuszcze ok. 6% (gencjosteryny, fitosterole) i alkaloidy pirydynowe (gencjanina). Bardzo gorzkim składnikiem goryczki jest również amarogentyna.
Goryczka żółta – właściwości lecznicze
Istnieje szeroki spektrum zastosowania goryczki żółtej. Odwar z kłączy i korzeni stosowany jest w zaburzeniach trawiennych, nieżytach żołądka, braku łaknienia, bezkwasowości, zaparciach, wzdęciach, zgadze, biegunkach oraz jako środek stanowiący odtrutkę na jady i trucizny. Zaś przygotowane wino lecznicze z kłączy podaje się (dzieciom i osobom w podeszłym wieku) w stanach wychudzenia, wycieńczenia, niedowagi, w braku apetytu oraz jako środek wzmacniający w rekonwalescencji.
Wśród najbardziej znanych i charakterystycznych właściwości goryczki żółtej wskazuje się na jej działanie:
– żółciopędne,
– wspomagająco w zaburzeniach trawiennych,
– przeciwbakteryjne,
– przeciwgorączkowo,
– przeciwbólowo,
– w nerwicy żołądka,
– pomocniczo w tzw. polucjom nocnym u mężczyzn,
– pobudza wydzielanie śliny, soku żołądkowego oraz żółci,
– poprawia apetyt,
– pomocniczo w zaburzeniach trawiennych,
– niestrawności,
– wzdęciach,
– ucisku w żołądku.
Odwar z korzenia goryczki stosuje się w zaburzeniach trawienia, braku łaknienia i niestrawności jako środek gorzki, pobudzający wydzielanie śliny i soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego, zwiększają ruchy robaczkowe przewodu pokarmowego, regulują wypróżnienia, zwiększają apetyt; działają żółciopędnie, wiatropędnie.
Wśród wskazań wskazuje się na brak łaknienia, zaburzenia trawienia, niestrawność, osłabienie, choroby skórne itp.
Goryczka żółta – sposób użycia
Odwar
Przepis; należy 1 łyżeczkę (ok. 1,5g) surowca zagotować w 3/4 szklanki (150 ml) wody, odstawić na 10 minut, przesączyć. Stosować w przypadku braku łaknienia.
Napar
Przepis: należy 5 g sproszkowanego korzenia zalać szklanką wrzątku i pozostawić pod przykryciem 10 min. Pić 1 – 2 łyżki na 30 minut przed jedzeniem. Sproszkowany korzeń (0,5 – 1 g) zażywać z miodem lub z wodą 2 – 3 razy dziennie.
Odwar
Przepis; należy zalać 1,5 łyżeczki od herbaty rozdrobnionego lub sproszkowanego korzenia goryczki 1,5 szklanki wody. Podgrzewamy aż do zagotowania i gotujemy 5 min., odstawiamy do ostudzenia i naciągnięcia. Następnie cedzimy i pijemy trzy razy dziennie od 1/4 do 1/l szklanki odwaru pół godziny przed jedzeniem lub też kilka razy dziennie małymi porcjami, ale zawsze przed jedzeniem.
Przeciw robakom bierze się odwar trzy razy dziennie po 1/4 łyżeczki sproszkowanego korzenia goryczki zapijając wodą.
