Hormony tarczycy to trzy substancje produkowane przez ten gruczoł. Są to tyroksyna, trójjodotyronina oraz kalcytonina. Jednak to te dwa pierwsze są najważniejsze, ponieważ bez nich trudno byłoby człowiekowi normalnie funkcjonować. Zarówno ich niedobór jak i nadmiar to choroby określane mianem niedoczynności oraz nadczynności tarczycy.
Tarczyca i jej hormony – produkcja
Tarczyca to niewielki gruczoł dokrewny o masie około 60 g, znajdujący się z przodu krtani. Niektóre osoby nie zdają sobie sprawy, że posiadają coś takiego, a wytwarzane przez tarczycę hormony są niezbędne do życia. Produkuje trzy hormony: trójjodotyroninę, nazywaną w skrócie T3 oraz tyroksynę T4. Produkuje też kalcytoninę, ale to T3 i T4 spełniają największą rolę w naszym organizmie.
Tarczyca uwalnia zdecydowanie więcej tyroksyny niż trójjodotyroniny, jednak to T3 jest bardziej aktywny. Jego poziom we krwi nie zależy tylko od ilości produkowanej przez tarczycę. W wielu tkankach obwodowych istnieje enzym o nazwie dejodynaza, który konwertuje T4 do T3. Hormony tarczycy łatwo wiążą się z białkami. Od tego również zależy ich aktywność w organizmie. Najaktywniejsze są te wolne cząsteczki hormonów, które nie związały się z białkami. W przypadku T4 jest to zaledwie 0,03% wszystkich hormonów tarczycy, a w przypadku T3 – 0,3%.
Wydzielanie hormonów tarczycy jest kontrolowane nie tylko przez samą tarczycę, ale również przez podwzgórze i przysadkę mózgową. Podwzgórze produkuje substancję o nazwie tyreoliberyna (TRH), która z kolei stymuluje przysadkę mózgową, a ta po pobudzeniu przez tę substancję wytwarza hormon zwany tyreotropiną (TSH). Podwzógrze, przysadka i tarczyca tworzą układ samoregulujący się. Hormony tarczycy również wpływają na produkcję TRH i TSH.
Jeśli poziom T3 i T4 we krwi wzrasta, uwalniane jest mniej TRH i TSH i odwrotnie – jeśli poziom hormonów tarczycy jest niższy, to TRH i TSH wydziela się więcej. Oznaczenie poziomu TSH jest jednym z podstawowych badań krwi, zlecanych przez lekarza rodzinnego obok morfologii, OB czy prób wątrobowych. Nieprawidłowy poziom tego hormonu we krwi, informuje o tym, że należy skontrolować działanie tarczycy poprzez oznaczenie we krwi T3 i T4. W ten sposób wykrywa się niedoczynność lub nadczynność tarczycy.
Hormony tarczycy – T3 i T4 – wpływ na organizm
Hormony tarczycy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Przyczyniają się do odpowiedniego przebiegu wielu procesów zachodzących wewnątrz naszego ciała. Są to m. in:
- procesy metaboliczne zachodzące np. w wątrobie;
- pobudzanie przyrostu długości kości;
- przyspieszanie czynności serca i zwiększanie jego rzutu;
- stymulowanie oddychania;
- nasilanie procesów przemiany materii;
- wpływ na grubość błony śluzowej macicy u kobiet;
Aby wszystkie te procesy przebiegały w prawidłowy sposób, potrzebna jest odpowiednia ilość tych hormonów. Jednak zdarza się, że tarczyca produkuje ich zbyt mało lub nadmiar. Oba stany wywołują negatywne efekty w postaci różnych, nieprzyjemnych dolegliwości.
Niedobór hormonów tarczycy
Niedobór hormonów tarczycy jest chorobą, określaną mianem niedoczynności tarczycy. Jakie są przyczyny takiego stanu? Wyróżnia się niedoczynność tarczycy pierwotną i drugorzędową oraz trzeciorzędową. Pierwotna może być zarówno wrodzona jak i spowodowana patologicznymi procesami zachodzącymi z samej tarczycy. Mogą to być procesy autoimmunologiczne.
Wtedy niedoczynność tarczycy ma jeszcze inną nazwę – choroba Hashimoto. Przyczyną pierwotnej niedoczynności może okazać się również niedobór jodu w diecie. Drugorzędowa i trzeciorzędowa postać choroby ma swoją przyczynę w nieprawidłowym funkcjonowaniu podwzgórza i przysadki. Drugorzędowa niedoczynność tarczycy wynika ze zbyt niskiego poziomu TSH, a trzeciorzędowa z nieprawidłowego poziomu TRH.
Lekarz powinien zlecić oznaczenie TSH i hormonów tarczycy u pacjenta, który przychodzi do niego i wylicza następujące objawy:
- ciągłe zmęczenie;
- suchość i bladość skóry;
- trudności w koncentracji;
- nietolerowanie zimna;
- zaparcia
- łatwość tworzenia się obrzęków;
- zmniejszone tętno;
- nieuzasadnione dodatkowe kilogramy;
- łamliwe włosy;
- zmiana tonu głosu (z powodu pogrubienia się fałdów glosowych);
- kłopoty z pamięcią;
- problemy z miesiączką u kobiety;
W zaawansowanej postaci choroby może nastąpić powiększenie tarczycy, spowodowane zbyt wysokim poziomem TSH we krwi, zwane wolem tarczycowym.
Nadmiar hormonów tarczycy
Nadmiar hormonów tarczycy zwany nadczynnością, również może mieć przyczynę autoimmunologiczną. Taki stan nosi nazwę choroby Gravesa – Basedowa. Przyczyną nadczynności tarczycy często bywa wytworzenie się w jej miąższu guzków, które dodatkowo wydzielają hormony. Może też występować przy nadmiernym wydzielaniu się TSH. Czasem zdarza się też, że pacjenci z niedoczynnością tarczycy przyjmują zbyt duże ilości hormonów, co skutkuje pojawieniem się objawów nadczynności.
Objawy nadczynności tarczycy są zazwyczaj odwrotne do tych, które pojawiają się przy niedoczynności. Chory może więc skarżyć się na:
- nadmierne pocenie się;
- szybsze tętno;
- biegunki (choć mogą występować i zaparcia);
- nietolerowanie gorąca;
- duszność;
- osłabienie;
- problemy ze snem;
- niewyjaśniona utrata kilogramów;
- drażliwość;
- drżenia mięśni;
- zaburzenia miesiączkowania u kobiet, tak jak przy niedoczynności;
Przy nadczynności tarczycy również może wystąpić wole, bo gruczoł może ulec powiększeniu w związku z tworzącymi się w nim guzkami. Obie choroby wymagają diagnostyki i leczenia, gdyż ich objawy potrafią znacząco utrudnić funkcjonowanie. U kobiet zaburzenia miesiączkowania mogą powodować problem z zajściem w ciążę. W przypadku niedoczynności tarczycy leczenie polega na suplementacji hormonów. W nadczynności stosuje się terapię farmakologiczną mającą na celu obniżyć poziom hormonów i złagodzić objawy.
Choć to T3 i T4 odgrywają największą rolę w naszym organizmie, nie należy zapominać o trzecim hormonie tarczycy – kalcytoninie. Jak sama nazwa wskazuje, hormon ten kontroluje gospodarkę wapniową w organizmie. Jest uwalniany wtedy, gdy wzrasta poziom wapnia we krwi. Kalcytonina wykazuje antagonistyczne działanie w stosunku do parathormonu, który jest wydzielany przez przytarczyce.
