Hormon stresu to inaczej kortyzol – glikokortykosteroid produkowany przez korę nadnerczy. Jest nazywany hormonem stresu, ponieważ obserwuje się jego zwiększone stężenie u osób cierpiących na długotrwały stres. Jednak nie jest to jedyna sytuacja, w której poziom tego hormonu jest podwyższony, stąd należy zawsze poszerzyć diagnostykę.
Jest to substancja wydzielana przez całą dobę, jednak największe ilości przypadają na godziny ranne (około 4.00), a najmniejsze na godziny wieczorne. Jest to cykl odpowiedni do rytmu dobowego organizmu człowieka. Forma aktywna substancji to kortyzol, a nieaktywna to kortyzon. Kortyzol związany z białkiem przenośnikowym również jest nieaktywny biologicznie.
Hormon stresu – funkcje
Steroidy kory nadnerczy pełnią w organizmie rozmaite funkcje. Regulują gospodarkę węglowodanową, białkową i tłuszczową, wpływają na minerały oraz odporność naszego organizmu. Działania kortyzolu na tkanki wynikają z obecności receptorów tego hormonu w różnych komórkach.
Na poziomie molekularnym kortyzol przenika przez błonę komórkową i łączy się z wewnątrzkomórkowym receptorem. Poprzez to połączenie kortyzol reguluje transkrypcję i modyfikacje potranskrypcyjne, czyli wpływa na produkcję białek w komórce.
W zależności od tkanki, hormon stresu działa w różny sposób.
- Zatrzymuje wydalanie sodu, a pobudza wydalanie potasu, czym może zaburzyć gospodarkę elektrolitową i spowodować poważne stany niedoboru potasu.
- Powoduje spadek wchłaniania wapnia do kości, co może skutkować spadkiem masy kostnej i zwiększoną podatnością na złamania
- Powoduje rozpad białek w obwodowych częściach ciała, co skutkuje chudnięciem w kończynach i zmniejszeniem masy i siły mięśni obwodowych. Pobudza zaś produkcję białek w obrębie tułowia, co powoduje zwiększenie obwodu brzucha.
- W wątrobie kortyzol indukuje powstawanie glukozy i glikogenu, a w tkankach obwodowych powoduje zmniejszenie zużywania glukozy. Skutkować to może podniesionym poziomem cukru we krwi.
- Kortyzol pobudza łaknienie i powoduje rozpad tłuszczów
- Steroidy hamują stany zapalne, a przez to zmniejszają odporność organizmu i powodują wzrost podatności na zakażenia
- Kortyzol hamuje produkcję ochronnego śluzu w żołądku
- Hormon stresu powoduje przyspieszenie pracy serca
- Steroidy nadnerczowe powodują upośledzenie funkcji gruczołów płciowych
Regulacja
Wydzielanie kortyzolu podlega regulacji w mechanizmie sprzężenia zwrotnego ujemnego. W drabince regulacyjnej biorą udział: przysadka mózgowa i podwzgórze.
Brak kortyzolu lub sygnał stresowy powodują, że podwzgórze wydziela CRH (kortykoliberynę), która pobudza przysadkę do wydzielania ACTH (hormon adrenokortykotropowy), a ta bezpośrednio pobudza warstwę pasmowatą kory nadnerczy do produkcji glikokortykosteroidów.
W przypadku zwiększonego stężenia kortyzolu, drabinka ta jest hamowana zarówno na poziomie podwzgórza, jak i przysadki.
Różne czynniki zewnętrzne mogą pobudzać bądź hamować produkcję hormonu stresu, co jest używane w terapii przewlekłego stresu.
Zaburzenia
W przypadku uszkodzenia któregoś z elementów drabinki regulacyjnej, mogą wystąpić objawy spadku lub zwiększenia stężenia hormonów kory nadnerczy.
Niedoczynność kory nadnerczy objawia się chudnięciem, brakiem apetytu, osłabieniem, łatwą męczliwością, spadkami ciśnienia tętniczego i poziomu glukozy we krwi. Towarzyszącym objawem mogą być przebarwienia skóry. Objawy te wynikają ze zmniejszonego poziomu lub braku hormonów kory nadnerczy.
Nadczynność kory nadnerczy manifestuje się otyłością typu centralnego (otłuszczenie twarzy, karku, brzucha), chudnięciem i zanikiem mięśni kończyn, ścieńczeniem skóry, rozstępami na skórze, skłonnością do nadciśnienia, cukrzycy, osteoporozy i zwiększonym ryzykiem zakażeń. Objawy te wynikają z nadmiaru kortyzolu.
Wszystkie zaburzenia hormonów nadnerczy wymagają konsultacji z lekarzem. Zaleca się poszerzyć diagnostykę w kierunku pierwotnych lub wtórnych nadczynności bądź niedoczynności kory nadnerczy. Trzeba zastanowić się też nad swoim stylem życia, bo stresująca praca czy sytuacja rodzinna może niekorzystnie wpływać na gospodarkę hormonalną.
Adrenalina także bywa nazywana hormonem stresu, ponieważ jest wydzielana przez rdzeń nadnerczy w sytuacjach zagrożenia życia organizmu. Sytuacje niebezpieczne wymagają walki lub ucieczki, a do szybkiej mobilizacji odpowiednich do tego tkanek i układów służą właśnie hormony rdzenia nadnerczy.
Działanie adrenaliny
Wpływ adrenaliny objawia się między innymi blednięciem skóry, zwiększeniem ciśnienia tętniczego, zwiększeniem światła oskrzeli, lepszym ukrwieniem mięśni szkieletowych, przyspieszeniem pracy serca i rozszerzeniem źrenic.
- Adrenalina zwiększa szybkość pracy serca i pojemność minutową, dzięki czemu serce pompuje krew wydajniej
- Ponadto epinefryna rozszerza też naczynia wieńcowe i naczynia odżywiające mięśnie szkieletowe, dzięki czemu ważne mięśnie są lepiej utlenione i otrzymują więcej substancji odżywczych
- Zmniejsza też przepływ krwi przez nerki
- Adrenalina hamuje perystaltykę jelit, wydzielanie enzymów trawiennych i śliny oraz rozluźnia mięśnie gładkie w narządach wewnętrznych
- Adrenalina zwiększa poziom glukozy we krwi
- Hormony rdzenia nadnerczy powodują skurcz naczyń krwionośnych, co objawia się blednięciem powłok ciała
Regulacja
Wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny jest regulowane drogą nerwową. Bodziec stresowy powoduje uruchomienie przekaźnictwa nerwowego, a neurony pobudzają rdzeń nadnerczy do wydzielania amin katecholowych. Reakcje te zachodzą błyskawicznie, żeby umożliwić jak najszybszą reakcję organizmu i uniknięcie lub zwalczenie zagrożenia.
Zaburzenia
Mogą wynikać z zaburzeń kontroli wydzielania amin przez nadnercza. W przypadku niepokojących objawów należy także poszukać guza chromochłonnego, który może wydzielać katecholaminy w sposób niekontrolowany. Silny bodziec stresowy może powodować nasilone objawy związane z działaniem adrenaliny, ale długotrwały stres powoduje uruchomienie przede wszystkim hormonów kory nadnerczy.
