Tarczyca jest nieparzystym narządem występującym u kręgowców. Należy do gruczołów wydzielania wewnętrznego. Rozwija się w 4 tygodniu życia płodowego, następnie wędruje w organizmie, aby w 7 tygodniu życia płodowego umiejscowić się w pozycji ostatecznej.
Ciekawostką jest fakt, iż może zmieniać swoją wielkość w zależności od cyklu miesiączkowego, niekiedy powiększa się w trakcie ciąży. Prawidłowe funkcjonowanie tarczycy jest ściśle uzależnione między innymi od jodu.
Liczne badania wykazały, że brak jodu w organizmie może powodować niedoczynność tarczycy, natomiast jego nadmiar – przejściową nadczynność. Leczeniem wszelkich chorób wiązanych z tarczycą zajmuje się tyreologia, która jest gałęzią endokrynologii. Lekarz specjalista nosi nazwę endokrynologa. Warto zapamiętać, że choroby tarczycy znacznie częściej pojawiają się u kobiet niż u mężczyzn.
Tarczyca – anatomia
Położenie anatomiczne tarczycy obejmuje przednio-dolną część szyi. Zbudowana jest z 2 płatów bocznych, niekiedy z 3. Połączone są one ze sobą tak zwaną węziną, która leży na przodzie górnego odcinka tchawicy.
Tarczyca waży około 30-60 g.
Funkcje tarczycy
Tarczyca za pomocą komórek pęcherzykowatych przede wszystkim produkuje bardzo ważne hormony – trójjodotyroninę, tyroksynę oraz kalcytoninę. Hormony tarczycy składają się między innymi z jodu, w razie zapotrzebowania narząd wydziela je do organizmu.
- Trójjodotyronina – przyspiesza wewnętrzny metabolizm, bierze udział w procesach przemiany materii, poprawia perystaltykę jelit
- Tyroksyna – pobudza procesy utleniania w tkankach, zwiększa wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego, wpływa na funkcjonowanie gruczołów płciowych, a także reguluje laktację i rozród
- Kalcytonina – odgrywa znaczną rolę w gospodarce wapniowo-fosforanowej, ponieważ obniża stężenie wapnia i jednocześnie zmniejsza stężenie fosforanów w osoczu
Czynność wydzielnicza tarczycy jest regulowana przez hormon TSH (tyreotropowy), produkowany przez przysadkę mózgową.
Wszystkie trzy hormony są niezbędne do prawidłowego rozwoju płodu. Do ogólnego wpływu tych hormonów na organizm zalicza się korzystny wpływ na pracę serca, regulację wagi i ruchliwości, a także regulację pracy układu nerwowego czy kostnego. Tyroksyna i trójjodotyronina w połączeniu ze sobą biorą udział w przemianie witamin, tłuszczów, białek i węglowodanów, ale również korzystnie wpływają na pracę mózgu.
Niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy jest spowodowana zaburzeniem wydzielania tyroksyny. Do najbardziej rozpowszechnionych i znanych objawów tego stanu zalicza się nagły przyrost masy ciała, znaczne osłabienie organizmu, senność oraz zmęczenie. W medycynie wyróżnia się niedoczynność pierwotną i wtórną.
Choroby związane z niedoczynnością tarczycy:
- wole niedoczynne
- choroba Hashimoto
- niedorozwój umysłowy
- zespół oporności na hormony tarczycy
Aby móc określić niedoczynność tarczycy oraz zróżnicować ją z innymi dolegliwościami, w pierwszej kolejności bada się stężenie hormonu TSH we krwi. Wzrost poziomu tego hormonu wskazuje na niedoczynność pierwotną, natomiast spadek – na wtórną. Obecność we krwi przeciwciał przeciwtarczynowych oznacza autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, z kolei USG tarczycy może dokładnie wykryć wszelkie zmiany w obrębie narządu, takie jak guzki czy wola. Pomocnym, dodatkowym badaniem jest również RTG czy EKG.
Leczenie niedoczynności tarczycy trwa zazwyczaj całe życie. Polega na podawaniu choremu syntetycznych hormonów tarczycy. Najpopularniejszym lekiem jest tu zdecydowanie lewotyroksyna.
Nadczynność tarczycy
Nadczynność tarczycy związana jest z nadmiernym wydzielaniem przez ten narząd hormonów. Do najczęstszych objawów tego stanu należą: uczucie gorąca, kołotanie serca, nadmierna potliwość czy drżenie rąk. Wyróżnia się nadczynność pierwotną i wtórną.
Tarczyca – choroby związane z nadczynnością tarczycy:
- wole nadczynne (guzkowe)
- choroba Gravesa-Basedowa
W celu zdiagnozowania nadczynności tarczycy sprawdza się ilość jej hormonów we krwi, a także wykonuje się często badanie USG. Badanie poziomu TSH ma na celu zidentyfikowanie, czy nadczynność ma charakter pierwotny czy wtórny. Jeśli choroba została wstępnie zdiagnozowana, lekarz wręcza pacjentowi skierowanie na scyntygrafię.
Leczenie polega na farmakoterapii, której celem jest spowolnienie wydzielania hormonów przez tarczycę. Inną, bardziej inwazyjną metodą jest chirurgiczne usunięcie wadliwej części narządu.
Produkty bogate w jod
Do sprawnego funkcjonowania ludzki organizm potrzebuje około 160 ug jodu. Norma ta zwiększa się w przypadku kobiet karmiących piersią do 200 ug, natomiast u kobiet w ciąży do 185 ug. Dopiero taka dawka tego pierwiastka zapewni prawidłowe działanie tarczycy.
Do bogatych źródeł jodu należą:
- ryby morskie – dorsz, mintaj, halibut, łosoś, sardynka
- ser gouda
- kefir, jogurt naturalny i maślanka
- owoce morza
- niektóre warzywa i owoce, jak np. borówki, truskawki, ziemniaki czy fasolka szparagowa
- krystaliczna sól himalajska
- otręby
Znaczną zawartość jodu ma sól jodowana, jednak nie należy jej traktować jako podstawowe źródło tego pierwiastka, ponieważ jej nadmierne spożycie negatywnie wpływa na gospodarkę wodno-mineralną organizmu.
