Przytarczyce są niewielkimi gruczołami endokrynnymi w liczbie od 1 do 8. Zwykle są to 4 gruczoły układające się w 2 pary po obu stronach tarczycy: 2 pod dolnymi i 2 pod górnymi biegunami tarczycy. Liczba ta nie jest jednak regułą. Niektóre osoby mogą mieć 8 przytarczyc, a inne tylko jedną.
Przytarczyce – anatomia
Narządy te są owalne i osiągają niewielkie rozmiary – osiągają długość do 6-7 mm, a wszystkie razem ważą zwykle mniej niż 100 mg. Przytarczyce dolne umiejscowione są zwykle do tyłu i bocznie do dolnego bieguna tarczycy, często w więzadle tarczowo-grasiczym. Przytarczyce górna natomiast leżą zazwyczaj na tylnej powierzchni płatów bocznych tarczycy, tuż nad skrzyżowaniem nerwu krtaniowego wstecznego z tętnicą tarczową dolną.
Unerwienie pochodzi od włókien nerwowych tarczycy, z kolei unaczynienie od tętnic przytarczycznych, które z kolei odchodzą od tętnic tarczowych dolnych.
Funkcje przytarczyc
Przytarczyce są odpowiedzialne za produkcję parathormonu – jest to hormon regulujący poziom wapnia we krwi oraz płynie tkankowym. Powoduje zwiększenie ilości tego pierwiastka, poprzez uwalnianie go z kości oraz resorpcję z kanalików nerkowych. Można więc powiedzieć, że przytarczyce biorą udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforowej.
Parathormon działa antagonistycznie do kalcytoniny produkowanej przez tarczycę. W momencie, gdy stężenie wapnia w organizmie znacznie wzrasta, kalcytonina hamuje jego uwalnianie z kości. Natomiast gdy jego ilość maleje, parathormon powoduje jego uwalnianie.
Parathormon pobudza również syntezę witaminy D3 w nerkach, która z kolei zwiększa wchłanianie wapnia w jelitach.
Niedobór i nadmiar parathormonu
Niedobór hormonu produkowanego przez przytarczyce może powodować tężyczkę, która objawia się nadpobudliwością mięśni i nerwów.
Z kolei nadmiar parathormonu powoduje nadmierną resorpcję wapnia z kości, co skutkuje ich nadmierną łamliwością i osłabieniem. Efektem tego może być osteopenia, a nawet osteoporoza.
Niedoczynność przytarczyc
Niedoczynność przytarczyc jest związana ze zmniejszonym wydzielaniem parathormonu przez te niewielkie narządy. Wyróżnia się niedoczynność pierwotną i wtórną. Pierwotna spowodowana jest usunięciem przytarczyc, uszkodzeniem ich w wyniku stanu zapalnego, napromieniowaniem, wrodzonym brakiem tych narządów lub niedoborem magnezu.
Wtórna z kolei wywołana jest uszkodzeniem podwzgórza lub przysadki. W medycynie można spotkać się z również z zespołem Albrighta. Jest to niedoczynność rzekoma przytarczyc uwarunkowana genetycznie. Efektem choroby jest hipokalcemia, czyli niedobór wapnia we krwi.
Do powszechnych objawów tego stanu zalicza się bóle głowy, uczucie poddenerwowania, depresję, duszność napadową czy arytmię serca. Może dojść również do mrowienia kończyn oraz tężyczki.
Chorzy na niedoczynność tarczycy powinni zwrócić szczególną uwagę na swoją dietę. Musi być bogata w witaminę D oraz wapń, a także uboga w fosfor. Dobrym źródłem tych substancji będą pokarmy takie jak:
- nabiał: mleko, jogurt naturalny, kefir, maślanka
- rzepa, awokado, brokuł, pietruszka, kapusta, fasola
- pomarańcze, morele, gruszki
- woda mineralna wzbogacona w wapń
- ryby: makrela, dorsz, łosoś, tuńczyk
- jaja
- tran
Dodatkowo chorzy powinni przyjmować suplementy wapnia i witaminy D3.
Nadczynność przytarczyc
Nadczynność przytarczyc jest dolegliwością przeważnie ludzi starszych, głównie kobiet. Szacuje się, że dotyka około 30 osób na 100 tysięcy. Objawia się hiperkalcemią, czyli podwyższonym stężeniem wapnia we krwi. Spowodowane jest to nadmiernym wydzielaniem parathormonu.
Dolegliwość może być związana z osteoporozą oraz bólami kostno-stawowymi. Hiperkalcemia wywołuje także szereg objawów ze strony układu pokarmowego. Należą do nich: zaparcia, nudności, utrata apetytu, wzmożone pragnienie, dolegliwości bólowe brzucha, choroba wrzodowa żołądka lub zapalenie trzustki (ostre bądź przewlekłe).
Wyróżnia się nadczynność pierwotną i wtórną. Pierwotna spowodowana jest pierwotnym defektem komórek przytarczyc, czego efektem jest nadmierna produkcja parathormonu mimo prawidłowego poziomu wapnia w organizmie. Najczęstszą przyczyną tego stanu jest gruczolak przytarczyc. Nadczynność wtórna spowodowana jest zwykle przewlekłą niewydolnością nerek. W jej wyniku przytarczyce są nadmiernie i długotrwale pobudzane.
Pozostałe choroby przytarczyc
Do innych chorób przytarczyc należą:
- Rak przytarczyc – niezwykle rzadki nowotwór złośliwy, którego przyczyna nie jest do końca poznana. Najprawdopodobniej ma podłoże genetyczne. Objawia się nadmierną produkcją parathormonu doprowadzając tym samym do nadczynności przytarczyc. Leczenie obejmuje usunięcie całego guza wraz z płatem tarczycy. Metodą uzupełniającą jest zwykle radioterapia, natomiast chemioterapia nie jest tu konieczna.
- Gruczolak przytarczyc – wytwarza on miejscowo nadmiar parathormonu, aż w 85% jest przyczyną pierwotnej nadczynności przytarczyc. Gruczolak jest nowotworem łagodnym. Leczenie opiera się na usunięciu guza wraz z fragmentem narządu, przy jednoczesnym stosowaniu farmakoterapii.
