Zespół oporności na hormony tarczycy (zespół Refetoffa) to rzadka, genetyczna choroba pojawiająca u jednej na 40 000 osób i charakteryzująca się zmniejszoną wrażliwością receptorów na hormony tarczycy.
Zespół oporności na hormony tarczycy – charakterystyka choroby
Hormony tarczycy działają poprzez receptory jądrowe (TRα1, TRβ1, TRβ2) nierównomiernie umiejscowione w tkankach. Hormony wnikają do wnętrza komórki, po czym łączą się z receptorami jądrowymi, co umożliwia zwiększenie produkcji danego białka. Jeśli receptor jest uszkodzony, nie może dobrze spełniać swojej funkcji i hormon nie wywołuje pożądanego działania. Można zatem stwierdzić, że zespół oporności na hormony tarczycy jest stanem zmniejszonej wrażliwości tkanki na działanie hormonów tarczycy.
W zespole Refetoffa, pacjent z reguły posiada podwyższony poziom hormonów tarczycy i prawidłowy (lub także podwyższony) poziomu hormonów odpowiedzialnych za pobudzanie produkcji hormonów tarczycy. Ponieważ istnieją różne receptory, a uszkodzony może być tylko jeden rodzaj, osoba chora może wykazywać zarówno pewne objawy nadczynności, jak również niedoczynności tarczycy.
Zespół oporności na hormony tarczycy – przyczyny
Zaburzenie ma podłoże genetyczne. Dziedziczone jest zazwyczaj w sposób autosomalny dominujący, co oznacza nawet 50% ryzyko zachorowania dziecka, kiedy jedno z rodziców cierpi na tę chorobę. Bezpośrednio za wystąpienie choroby odpowiadają mutacje w receptorach hormonów tarczycy.
Około 85% przypadków zespołu oporności na hormony tarczycy przypisuje się mutacjom w genie β (TRβ) – w szczególności w receptorze TRβ2, który występuje przed wszystkim w komórkach podwzgórza, przysadki, ucha wewnętrznego oraz siatkówki oka. Do mniejszości należą mutacje związane z receptorami TRα1 – rozmieszczonym w dużym stopniu w ośrodkowym układzie nerwowym, sercu, układzie pokarmowym i mięśniach szkieletowych oraz TRβ1 – w wątrobie i nerkach.
Zespół oporności na hormony tarczycy – objawy
Zespół oporności na hormony tarczycy odznacza się bardzo wysoką zmiennością objawów, przy czym u niektórych osób objawy mogą nawet nie występować. Wynika to z wielu różnych, możliwych do zaistnienia mutacji genowych. Najbardziej typowe objawy obejmują przede wszystkim wole, czyli powiększenie gruczołu tarczycy, jak również tachykardia, częste infekcje np. ucha środkowego, opóźnienie wzrostu oraz zespół deficytu uwagi. U pacjenta mogą pojawić się zarówno objawy związane z nadczynnością, jak również niedoczynnością tarczycy, a często współistnieją one ze sobą.
Do objawów sugerujących niedoczynność tarczycy można zaliczyć:
- opóźnienie wzrostu (niskorosłość),
- upośledzone zdolności poznawcze,
- hipercholesterolemia, czyli nadmierny poziom cholesterolu we krwi.
Do objawów wskazujących na nadczynność tarczycy zalicza się:
- tachykardia, czyli przyspieszenie akcji serca, uczucie kołatania,
- niska masa ciała, w szczególności u dzieci,
- zaawansowany wiek kostny,
- nadaktywność (przypominająca zespół deficytu uwagi i nadpobudliwości – ADHD).
Ze względu na niespecyficzną charakterystykę objawową tych pacjentów istnieje wysokie ryzyko błędnej diagnozy, w przypadku gdy lekarz pierwszego kontaktu nie jest zaznajomiony z tą chorobą, co może skutkować niepotrzebnym leczeniem inwazyjnym.
Zespół oporności na hormony tarczycy – rozpoznanie
Rozpoznanie choroby na podstawie badania przez lekarza pierwszego kontaktu jest trudne, ponieważ zespół Refetoffa nie daje swoistych, charakterystycznych objawów, a przebieg choroby różni się u każdego pacjenta i wymaga różnicowania z wieloma innymi zaburzeniami pracy tarczycy lub przysadki mózgowej.
Zespół oporności na hormony tarczycy może być trudny do odróżnienia od guzów m.in. gruczolaków przysadki wytwarzających TSH, co więcej możliwe jest współistnienie guza oraz zespołu Refetoffa. Mimo tego, w celach diagnostycznych często korzysta się właśnie z metod obrazowych np. tomografii, aby wykluczyć guza jako przyczynę choroby.
W celu rozpoznania zespołu oporności na hormony tarczycy stosuje się przede wszystkim badania laboratoryjne. Podwyższone stężenie hormonów tarczycy przy objawach związanych z niedoczynnością tarczycy może wskazywać na zespół Refetoffa. Istnieją również badania mierzące wielkość odpowiedzi tkankowej na hormony tarczycy, które w przebiegu choroby są niewrażliwe i dają niespecyficzną odpowiedź.
Inną metodą rozpoznania choroby są badania genetyczne, które z wysokim prawdopodobieństwem pozwalają na wykrycie mutacji odpowiedzialnej za rozwój zespołu oporności na hormony tarczycy.
Zespół oporności na hormony tarczycy – leczenie
Stosowane leczenie dobiera się indywidualnie do pacjenta, a w niektórych przypadkach nie jest wymagane. U pacjentów o wysokim natężeniu objawów terapia może polegać na zastosowaniu hormonów tarczycy. Stosuje się również lek mający na celu pobudzenie receptorów hormonów tarczycy – tyratrykol, którego dawka jest ustalana indywidualnie do potrzeb pacjenta. Tachykardię oraz nadpobudliwość leczy się objawowo, podając leki z grupy beta-blokerów.
