Faza lutealna jest ostatnią fazą cyklu miesięcznego (inaczej: menstruacyjnego) kobiety. Jest to okres trwający przeciętnie 28 dni (ale może być od 25 do 35). Zachodzą w nim zmiany w błonie śluzowej macicy (endometrium), które przygotowują ją na ewentualne przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej.
PRZEBIEG I FAZY CYKLU MIESIĘCZNEGO
Cykl miesięczny u kobiety przebiega w 4 powtarzających się fazach. W cyklu, w którym nie dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej są to:
- faza miesiączkowa, inaczej menstruacyjna (1 – 5 dzień) – w przypadku, gdy nie dochodzi do zapłodnienia komórki jajowej, warstwa czynnościowa macicy (w skład, której wchodzi warstwa gąbczasta oraz zbita) ulega złuszczeniu i wydaleniu z organizmu; w tym samym czasie elementy gruczołów warstwy podstawowej rozpoczynają odbudowę nabłonka w endometrium;
- faza folikularna, inaczej wzrostowa (6 – 13 dzień) – pod wpływem działania hormonów – estrogenów – następuje rozrost błony śluzowej, zwiększenie i powiększenie gruczołów, ubogacenie w składniki komórkowe podścieliska oraz zwiększenie unaczynienia;
- faza owulacyjna (14 dzień) – następuje dalszy przyrost błony śluzowej, ale bez mian strukturalnych, dochodzi o owulacji (jajeczkowania);
- faza lutealna (15 – 28 dzień) największa ilość zmian zachodzących w błonie śluzowej endometrium oraz w jajnikach.
CHARAKTERYSTYKA FAZY LUTEALNEJ
Faza lutealna obejmuje dni od 15 do 28 w przeciętnym przebiegu cyklu menstruacyjnego. W tym okresie zachodzi wiele zmian w endometrium oraz jajnikach, które przygotowują się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej.
Między 15 a 19 dniem, czyli na początku fazy lutealnej, komórki ziarniste jajnika zostają unaczynione. Następuje powstawanie ciałka żółtego (z resztek pęcherzyka Graffa, który uległ pęknięciu we wcześniejszej fazie cyklu), które odpowiada za produkcję progesteronu. Ten etap ma miejsce w jednym z pęcherzyków jajnikowych.
Pozostałe pęcherzyki powoli zanikają. Jeżeli cykl menstruacyjny zakończy się ciążą, ciałko żółte nadal produkuje progesteron. W tym samym czasie w endometrium następuje zaprzestanie podziału komórek, które powoli kierują się w stronę powierzchni. Następuje skręcenie gruczołów endometrialnych i mocne ukrwienie błony śluzowej.
W 20 – 25 dniu cyklu (późna faza lutealna) ciałko żółte osiąga dojrzałość. Równocześnie w błonie śluzowej macicy następuje tzw. przemiana doczesnowa oraz zwiększają się komórki podścieliska, powodując jego obrzęk.
W 26 – 28 dniu cyklu (faza przedmenstruacyjna) dochodzi do zaniku ciałka żółtego (inwolucja). Następuje również selekcja pęcherzyków do kolejnego cyklu miesięcznego. Zmiany w endometrium obejmują rozdzielanie komórek podścieliska, a także pojawianie się na ściankach nacieków leukocytowych.
Zmiany w ciągu fazy lutealnej zachodzą nie tylko w strukturze błony śluzowej macicy i jajników, ale także w gospodarce hormonalnej układu rozrodczego kobiety. Ciałko żółte przede wszystkim produkuje progesteron i wydziela go w znacznych ilościach do końca późnej fazy lutealnej. W przypadku braku zapłodnienia komórki jajowej, następuje gwałtowny spadek poziomu tego hormonu w fazie przedmenstruacyjnej. Następuje natomiast wzrost estrogenów, których liczba osiąga apogeum w późnej fazie lutealnej. Później następuje stopniowe zmniejszanie tego hormonu.
Jednocześnie zmiany w trakcie fazy lutealnej obejmują także produkowane przez przysadkę mózgową hormony gonadotropowe (folikulotropina – FSH oraz lutropina – LH). Poziom FSH we wczesnej i późnej fazie lutealnej powraca do poziomu z fazy folikularnej. W fazie przedmenstruacyjnej ponownie obserwowany jest niewielki wzrost poziomu FSH (z powodu mniejszej ilości wydzielanego progesteronu). Natomiast poziom LH jest dość niski i stały, do momentu wejścia w fazę przedowulacyjną.
FAZA LUTEALNA – JAK ROZPOZNAĆ?
Rozpoznanie i właściwe określanie, kiedy pojawia się dana faza cyklu menstruacyjnego wymaga od kobiety wnikliwej samoobserwacji. Zmiany zachodzące we własnym ciele w ciągu miesiąca są najbardziej widoczne w zmianach śluzu wydobywającego się z pochwy. Po okresie owulacji, gdy był on wydzielany w dużych ilościach, o bezbarwnym kolorze oraz znacznej ciągliwości, w fazie lutealnej jest znacząco różny.
Główną zmianę widać w kolorze (traci przeźroczystość) oraz ciągliwości (staje się bardziej lepki, grudkowaty). Jego konsystencja jest niezmienna do momentu nastąpienia krwawienia miesięcznego.
Dodatkowo zmienia się temperatura ciała kobiety mierzonej rano, przed wstaniem z łóżka. Wynosi w fazie lutealnej około 36,9 – 37,1 oC. W celu upewnienia się, że wzrost temperatury świadczy o nastąpieniu kolejnej fazy cyklu, konieczne są długotrwałe pomiary temperatury.
U niektórych kobiet może nastąpić przedłużenie fazy lutealnej, co powoduje znaczące trudności w zajściu w ciążę. Dni po owulacji, gdy następuje przygotowanie do kolejnego cyklu miesięcznego są bowiem tzw. dniami niepłodnymi.
Wszelkie zauważalne nieprawidłowości czy niepokojące objawy powinny być natychmiast konsultowane z lekarzem ginekologiem w celu wykluczenia chorób układu rozrodczego.
