Rezerwa jajnikowa jest to grupa pęcherzyków pierwotnych, które po odpowiednim pobudzaniu przyczyniają się do kształtowania komórek jajowych uwalnianych z jajnika, w czasie każdego, prawidłowo przebiegającego cyklu menstruacyjnego. Pierwotna ilość rezerwy jajnikowej nowo narodzonego dziecka płci żeńskiej kształtuje się na poziomie bliskim od 1 do 2 mln oocytów.
Jest to rodzaj pierwotnej komórki, z której ukształtuje się komórka jajowa uwalniana podczas owulacji. Gdy dziewczyna jest w okresie dojrzewania płciowego wielkość ta ulega zmniejszeniu do wartości bliskiej od 300 do 500 tysięcy. W dalszej konsekwencji dochodzi do degradacji zdecydowanej większości komórek. Po tym procesie pozostaje od 400 do 500 oocytów, które dojrzewają przy udziale prawidłowo regulowanej gospodarki hormonalnej. Podczas każdego cyklu dochodzi do owulacji jednego z oocytów.
Rezerwa jajnikowa – czynniki wpływające na jej wielkość (przyczyny)
Zmniejszenie rezerwy jajnikowej pojawia się już, gdy kobieta jest wieku około 20 lat. Duży spadek rezerwy jajników dostrzegalny jest po 30 roku życia, jednakże jest to kwestia zależna od wielu czynników. W dzisiejszych czasach kobiety żyją inaczej, są bardzo aktywne, zdrowo się odżywiają, a te elementy w dużym stopniu wpływają na rezerwę jajników. W związku z tym różnica pomiędzy wielkością rezerwy występującej u 20 latki i 30 latki może być niewielka.
Biorąc pod uwagę powyższe, wymienić można następujące elementy mające wpływ na zmniejszenie rezerwy jajników: dolegliwości kobiece takie jak torbiele, choroby jajników, przebyte operacje natury ginekologicznej. Diagnostyka torbieli powinna odbyć się w sposób bardzo dokładny. Zdecydowana większość określonych zmian nie rodzi konieczności związanej z przeprowadzeniem zabiegu chirurgicznego, a tylko wymaga zastosowania prawidłowej kuracji farmakologicznej.
Zabieg chirurgiczny natomiast to bardzo duże ryzyko wywołania negatywnego wpływu na rezerwę jajników. Na określoną wielkość mają wpływ także takie działania jak nikotyna, brak lub niedostateczna aktywność fizyczna, a także nieodpowiednia dieta i nawyki żywieniowe.
Ponadto wymienić tutaj można takie elementy jak podłoże genetyczne albo autoimmunologiczne, do którego zaliczyć można niedoczynność tarczycy, pierwotną, autoimmunologiczną niedoczynność kory nadnerczy, toczeń rumieniowaty trzewny, cukrzycę i inne. Na opisywaną wielkość wpływają również takie czynniki jak infekcje wirusowe, a także przebyta chemioterapia oraz radioterapia.
Rezerwa jajnikowa – ocena
Działania diagnostyczne pozwalające ocenić rezerwę jajnikową to przede wszystkim badanie określane mianem FSH (ang. Follicular Stimulating Hormone). Celem określonego testu jest ocena poziomu hormonu folikulotropowego, który produkowany jest przez przysadkę mózgową. W tej sytuacji należy dokonać pomiaru w 3 dniu cyklu menstruacyjnego.
Uzyskanie wyniku na poziomie 3-9 IU/I obrazuje satysfakcjonujący poziom rezerwy, wielkość powyżej 9 IU/I to obniżona wielkość pęcherzyków jajnikowych, wynik przekraczający wartość 25 IU/I mówi o wyczerpanej rezerwie jajnikowej. Test FSH może być także przydatny w diagnostyce chorób jajników, a także innych problemów hormonalnych, a ponadto określeniu czy badana znajduje się już w okresie menopauzy.
Ocena rezerwy jajnikowej następuje także przez wykorzystanie badania polegającego na określeniu stężenia hormonu anty-Mullerowskiego w surowicy. Jest on wytwarzany przez pęcherzyki, które otaczają komórki jajowe. Niska wielkość komórek jajowych przekłada się na niższe stężenie określonego hormonu. Dany test przeprowadzany jest w dowolnej fazie cyklu. Uzyskanie wyniku na poziomie od 1,0 ng/ml do 3,0 ng/ml świadczy o prawidłowym poziomie rezerwy, natomiast wielkość poniżej 1,0 ng/ml mówi o niskiej rezerwie lub zbliżającym się okresie menopauzy.
Diagnostyka to również badanie ultrasonograficzne, które pozwala określić liczbę pęcherzyków gotowych do wzrostu za pośrednictwem naturalnych gonadotropin wytwarzanych przez przysadkę mózgową. Test ten określany jest mianem badania AFC (ang. Antral Follicle Count). W sytuacji występowania pęcherzyków w ilości mniejszej niż 4, szanse na wystąpienie ciąży są znikome.
Rezerwa jajnikowa – wpływ na ciążę
Niski poziom opisywanej rezerwy nie przekreśla zupełnie możliwości pojawienia się ciąży. Taki stan wskazuje tylko, że nasze rezerwy kończą się oraz powoli upływa czas pozwalający na upragnione macierzyństwo. Kobiety z niskim poziomem rezerwy jajnikowej, pragnące zajść w ciążę mogą zwiększyć szanse na zaistnienie takiej sytuacji przez odpowiednie działanie. W tej kwestii pomocne będą obserwacje cyklu, pobudzanie owulacji, inseminacje domaciczne i inne.
Rezerwa jajnikowa – leczenie
Leczenie to działanie mające na celu aktywizację pozostałych komórek jajowych. Polega to na przeprowadzeniu zastępczej kuracji hormonalnej. Dodatkowo przydatne będą takie czynniki jak kuracja immunomodulująca, której podstawa działania opiera się na podawaniu dużych dawek kortykosteroidów albo też immunoglobin. Ma to na celu indukcję owulacji. Ponadto stosuje się podawanie melatoniny oraz androgenu nadnerczowego DHEA, z metabolizmu którego dochodzi do powstania estrogenów.
Bardzo ważne w tej kwestii jest także opracowanie indywidualnej kuracji dostosowanej do potrzeb konkretnej kobiety. Istnieją sytuacje, gdy za stan taki odpowiada zablokowany albo skręcony jajowód. Wówczas dla poprawy sytuacji często wystarczy zabieg o charakterze chirurgicznym.
