Gruczoły ślinowe określane są inaczej mianem ślinianek. Do grupy tej zaliczane są trzy pary dużych oraz kilkaset niewielkich gruczołów, które rozrzucone są w błonie śluzowej jamy ustnej. Elementy te nieustannie pełnią swoje zadanie, którym jest wytwarzanie śliny. Określone gruczoły zbudowane są z komórek pełniących funkcję wydzielniczą. Komórki te zebrane są w większe grupy, które nazywane są zrazikami.
Wydzielina otrzymana z pojedynczych elementów transportowana jest do przewodów śród zrazikowych. W dalszej kolejności następuje przemieszczenie kolejnymi przewodami charakteryzującymi się coraz to większą średnicą, do przewodu którego funkcją jest wyprowadzenie treści w jamie ustnej. Wymienia się następujące rodzaje dużych gruczołów ślinowych: ślinianki przyuszne, podżuchwowe, a ponadto podjęzykowe.
Gruczoły ślinowe
Gruczoły ślinowe przyuszne są największe i zlokalizowane są po obu stronach twarzy. Składają się z elementu powierzchniowego oraz części głębokiej. Nerw twarzowy oddziela opisane części. Pierwszy element umiejscowiony jest częściowo na mięśniu żwaczu, a także częściowo od fragmentu ucha. Druga część gruczołu ślinowego zlokalizowana jest w dole za żuchwowym. Gruczoł ślinowy przystosowany jest głównie do produkcji wydzieliny surowiczej.
Przewód, którym transportowana jest ślina przebiega po mięśniu żwaczu, potem zakręca, przebija mięsień policzkowy i dobiega końca na poziomie górnego, drugiego zęba trzonowego. Gruczoły te odpowiadają za wytwarzanie około 25% śliny w spoczynku, a także blisko 70% śliny stymulowanej przez określone czynniki. Elementy takie jak tętnica szyjna zewnętrzna, żyła za żuchwowa, a ponadto nerw twarzowy przebiegają przez miąższ gruczołu ślinowego przyusznego. W określonym gruczole ślinowym występują także naczynia oraz węzły chłonne.
Ślinianki zaliczane do grupy gruczołów ślinowych podżuchwowych zlokalizowane są obustronnie. Mają swój przebieg bezpośrednio pod dolnym brzegiem żuchwy, czyli umiejscowione są w tak zwanych trójkątach podżuchwowych. Wydzielina z określonego gruczołu ślinowego przechodzi przez przewód Whartona, którego kraniec znajduje się w dnie jamy ustnej. Określone gruczoły ślinowe odpowiadają za produkcję blisko 70% śliny w spoczynku, a także 25% przy obecności elementów pobudzających.
Ostatnie z wymienionych charakteryzują się tym, że są to najmniejsze ślinianki ze wszystkich dużych gruczołów ślinowych. Umiejscowione są na mięśniu żuchwowo-gnykowym pod błoną śluzową jamy ustnej. Wyróżniają się tym, że mają charakter mieszany z przewagą wydzieliny mającej charakter śluzowy.
Gruczoły ślinowe – funkcje
Podstawowa funkcja opisywanych gruczołów to przede wszystkim wytwarzanie śliny. Podkreślić należy fakt, że nadmierna produkcja śliny oraz jej niedostateczna ilość mogą rodzić wiele różnych dolegliwości chorobowych. Wyróżnia się dwa rodzaje śliny: ślina spoczynkowa oraz stymulowana. Skład jednego i drugiego rodzaju wydzieliny różni się. W przeważającej części ślina złożona jest z wody oraz z niewielkiej ilości składników nieorganicznych oraz organicznych.
Jest to wydzielina, która jest bardzo przydatna dla organizmu ludzkiego, gdyż przyczynia się do ułatwiania przyjmowania jedzenia, nawilżania pokarmów. W ślinie zawarty jest enzym, określany jako amylaza, którego zadaniem jest przeprowadzenie wstępnego procesu trawienia węglowodanów. Zawiera ona związki mające działanie bakteriobójcze, które wpływają na zmniejszenie wzrostu bakterii w jamie ustnej, przyczyniając się tym samym do ochrony przed szkodliwymi drobnoustrojami. W ślinie zawarte są jony węglanowe, a także fosforanowe dbające o utrzymanie odpowiedniego pH w jamie ustnej.
Gruczoły ślinowe – choroby
W sytuacji gdy gruczoły ślinowe nie działają w prawidłowy sposób, może to być przyczyną powstania wielu dolegliwości chorobowych. Choroby te mogą mieć charakter ogólnoustrojowy, a także powstawać w obszarze samych gruczołów ślinowych.
Przykładem jednostki chorobowej mogącej pojawić się w związku z zaburzeniem funkcjonowania ślinianek, jest kamica ślinianek. Objawia się ona przez wytrącanie soli mineralnych w przewodach wyprowadzających. Dochodzi wówczas do odkładania się soli mineralnych i tworzenia się kamieni ślinowych. Przyczyniają się one do utrudniania, a następnie całkowitego zablokowania wydzieliny z gruczołu ślinowego. Występowanie kamieni ślinowych związane jest z powiększeniem chorego gruczołu ślinowego, a także śliny bólem obecnym przy przyjmowaniu pokarmów. W przypadku pojawienia się kamicy ślinianek często pojawia się ponowne zakażenie ślinianki oraz kształtowanie się stanu zapalnego.
Ponadto powstają stany patologiczne, które powstają w następstwie nieprawidłowej gospodarki hormonalnej, błędnie funkcjonującego metabolizmu lub układu autonomicznego. Bardzo często występuje tutaj powiększenie ślinianek, powstają dolegliwości bólowe, a także nieprawidłowości w wydzielaniu śliny (nadmiar produkcji lub niedobór).
Innym zjawiskiem chorobowym powiązanym z funkcjonowaniem gruczołów ślinowych jest powstawanie nacieków limfocytarnych w miąższu ślinianek oraz gruczołów łzowych. Choroba ta określana jest mianem Zespołu Sjogrena. Może ona pierwotnie dotyczyć samych ślinianek ale także występować wtórnie w przebiegu innych schorzeń ogólnoustrojowych. Rozwój jednostki chorobowej następuje w sposób bardzo powolny, Podstawowy objaw to suchość jamy ustnej, a ponadto może pojawić się suchość spojówek.
Dodatkowo także w gruczołach ślinowych może dochodzić do rozwoju stanów zapalnych. Uaktywniają się one na skutek infekcji bakteryjnych lub wirusowych. Stany takie powstają także w wyniku obecności kamicy ślinowej. Wyróżnia się pierwotne stany zapalne gruczołów ślinowych (kształtowanie rozpoczyna się w śliniankach), a także wtórne stany zapalne ślinianek (towarzyszą innym chorobom).
Choroby związane z działaniem gruczołów ślinowych to również nowotwory. Mogą mieć one formę łagodną jaki i złośliwą. Dotyczą one głównie dużych ślinianek. Wymienić tutaj można takie rodzaje nowotworów jak gruczolak wielopostaciowy lub nowotwór gruczołowato-torbielowaty i inne.
