Przeszczep wątroby jest procedurą leczenia z wyboru lub czasami jedyną metodą leczenia wybranych jednostek chorobowych. Do przeszczepu wątroby kwalifikowani są przede wszystkich pacjenci którzy mają mniej niż 90% szans na przeżycie roku. Główną przyczyną konieczności przeprowadzenia przeszczepu wątroby są choroby w przebiegu których występuje marskość wątroby. W celu przeprowadzenia procedury przeszczepu wątroby czy też innego narządu konieczne jest pozyskanie jej od dawcy.
W przypadku wątroby może ona pochodzić wyłącznie od dawcy zmarłego, który będzie zgodny serologicznie, a raczej będzie posiadał cechy wpływające na minimalne ryzyko odrzucenia przeszczepu. Każdy narząd w ciele człowieka posiada specjalny układ antygenów, który jego układ odpornościowy potrafi rozpoznawać jako własny. Komórki ludzkiego układu odpornościowego posiadają specyficzne miejsca łączenia się z antygenami potencjalnie chorobotwórczymi oraz specjalne mechanizmy rozpoznawania antygenów własnych.
Układ zgodności tkankowej pozwala zminimalizować ryzyko zaatakowania przez komórki układu immunologicznego gospodarza jego własnych narządów. Czasami układ immunologiczny ,,myli się” i rozpoznaje własne antygeny jako obce. Zjawisko to ma miejsce w przypadku chorób z autoagresji, na przykład w cukrzycy typu 1. Układ zgodności tkankowej jest również powodem bardzo dużego ryzyka odrzucenia przeszczepionego narządu ponieważ każdy posiada osobniczy układ zgodności tkankowej.
Przeszczep wątroby – przebieg procedury
Po stwierdzeniu śmierci dawcy przez zespół składający się z anestezjologa, neurologa i lekarza prowadzącego następuje kwalifikacja zmarłego jako potencjalnego dawcy narządów. W Polsce prawo pozwala na wykorzystanie narządów osoby zmarłej w sytuacji gdy nie wyraziła ona sprzeciwu w formie pisemnej zgłoszonej do ośrodka transplantacyjnego. Lekarz jednak pyta rodzinę osoby zmarłej o zgodę na pobranie narządów, zwłaszcza gdy zmarła młoda osoba lub dziecko.
Po stwierdzeniu możliwości i szansy na przyjęciu się przeszczepu od dawcy do potencjalnego biorcy rozpoczyna się procedura przygotowania do przeszczepu. Ze względu na fakt, iż zapotrzebowanie na narządy jest nie proporcjonalnie duże w stosunku do potrzeb biorców wybiera się z listy. Najwyższe miejsca na liście mają osoby z najsłabszym rokowaniem. Przed wprowadzeniem na listę pacjenci wykonują szereg badań oceniających stopień niewydolności wątroby oraz stan i wydolność innych narządów. Część badań jest powtarzanych już po dopasowaniu dawcy.
Przeciwskazaniem do przeszczepu wątroby będzie:
- zakażenie wirusem HIV (każdy biorca i dawca wątroby musi mieć wykonane badanie w tym kierunku)
- choroba nowotworowa poza wątrobą
- aktywna choroba alkoholowa
- zaawansowane choroby serca i trwałe nadciśnienie płucne
- aktywne zakażenie uogólnione (bakteryjne lub grzybicze)
- cechy trwałego, ciężkiego uszkodzenia mózgu
W niektórych przypadkach ma miejsce rezygnacja z podjęcia próby przeszczepu już po wezwaniu biorcy do placówki transplantologicznej.
Operacja przeszczepu wątroby należy bardzo trudnych zabiegów i wymaga dobrze wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Operacja musi obejmować usunięcia chorego narządu, czasami przywrócenie prawidłowego krążenia, ponieważ w skutek niewydolności wątroby może dojść do utworzenia się krążenia obocznego i ponownego ukrwienia nowego narządu.
Pacjent po operacji przeczepienia wątroby zostaje umieszczony w szpitalnym oddziale intensywnej terapii i podłączany jest do respiratora. U tych pacjentów często dochodzi do zbierania się płynu w prawej części klatki piersiowej co wymaga założenia dodatkowego drenu ponieważ w znaczący sposób utrudnia choremu oddychanie.
Po operacji, w okresie rekonwalescencji i już do końca życia pacjent zmuszony będzie do przyjmowania leków immunosupresyjnych obniżających reakcję jego układu odpornościowego aby zmniejszyć ryzyko odrzucenia przeszczepu. Szczególnie w okresie pooperacyjnym, bardzo ważne jest unikanie kontaktu z patogenami na tyle na ile to możliwe. Chory nie powinien spożywać żywności surowej, ograniczyć liczbę osób odwiedzających chorego oraz unikać produktów będących potencjalnym źródłem zakażenia. Warto również pamiętać, aby pacjent będący na terapii immunosupresyjnej zrezygnował ze spożywania grejpfrutów oraz pomelo ponieważ spożycie tych produktów może powodować zmiany stężenia leków immunosupresyjnych.
Przeszczep wątroby – przeszczepy rodzinne
Od dłuższego czasu przeprowadza się z powodzeniem przeszczepy wątroby od żywych dawców, blisko spokrewnionych z biorcą. Zwykle są to przeszczepy rodziców na rzecz swoich dzieci. Przeszczepy rodzinne wydają się być najkorzystniejsza opcją terapeutyczną ponieważ spokrewnione osoby posiadają w pewnym stopniu zbliżony układ zgodności tkankowej co znacznie zmniejsza ryzyko odrzucenia przeszczepu. Przeszczepy rodzinne mają również swoje wady ponieważ narażają zdrową osobę na powikłania związane z pobraniem wątroby, konieczność bycia pod narkozą stwarzają ryzyko zwężenia lub zapalenia dróg żółciowych.
Przeszczep wątroby jest procedurą ratującą życie, jednak w odsetek dawców w Polsce jest zbyt mały aby zaspokoić potrzeby pacjentów. W 2017 roku, w Polsce przeprowadzono 349 przeszczepów wątroby, a liczba ta w roku 2018 powinna zwiększyć się aby dorównać standardom światowym.
