Zespół jelita opioidowego (inaczej opioidowe zaburzenia jelitowe) należy do grupy zaburzeń jelitowych. To jeden z niepożądanych skutków przyjmowania substancji z grupy opioidów. Obecnie część leków np. przeciwbólowych zawiera w sobie ten rodzaj substancji. Nadmierne stężenie opioidów w organizmie może doprowadzić do wystąpienia zespołu jelita opioidowego.
CO TO JEST ZESPÓŁ JELITA OPIOIDOWEGO I JAK SIĘ OBJAWIA?
Zespół jelita opioidowego jest wywoływany opioidami. Te substancje działają na różne części układu pokarmowego. Powodują przede wszystkim:
- hamowanie kinetyki żołądka (wydłużanie czasu jego opróżniania);
- w jelicie cienkim dochodzi do hamowania skurczy propulsywnych, wchłaniania większej ilości wody ze światła jelita oraz wydłużenie przechodzenia treści pokarmowej;
- w jelicie grubym następuje hamowanie perystaltyki propulsywnej;
- następuje zwiększenie napięcia w zwieraczu odbytu przy jednoczesnym zmniejszeniu wrażliwości odbytnicy na rozciąganie.
W rezultacie w/w działań dochodzi do przedłużenia czasu pasażu, jak również zwiększenie wchłaniania wody. Powoduje to zwiększenie znacząco twardości stolca. Dodatkowo zmniejsza się ilość wypróżnień. Zmniejszona jest w ogóle potrzeba oddawania stolce.
Zespół jelita opioidowego powodowany lekami opioidowymi zwykle jest problemem pojawiającym się u pacjentów objętych terapią paliatywną (głownie choroby onkologiczne). Około 70 do nawet 90 procent chorych leczonych morfiną lub innych opioidów. Leki te znacząco wpływają na jakość życia pacjentów.
DZIAŁANIE OPIOIDÓW, GŁÓWNEJ PRZYCZYNY ZESPOŁU JELITA OPIOIDOWEGO
Opium jest rodzajem substancji, która naturalnie występuje w przyrodzie. Pozyskiwana jest z wysuszonego soku mlecznego produkowanego w niedojrzałych makówkach maku lekarskiego. W jego skład wchodzą alkaloidy. W wyniku ich dalszego podziału dochodzi do wytworzenia między innymi: morfiny, kodeiny czy narkotyny. Substancje te od dłuższego czasu są stosowane w lecznictwie z dość dobrym skutkiem. Szczególnie wchodzą do leczenia jako leki przeciwbólowe.
Działanie opioidów polega na odpowiednie pobudzanie receptorów opioidowych. Jeżeli wszystkie receptory zostają pobudzone, powstaje efekt przeciwbólowy (analgetyczny). Jest to pozytywny skutek działania opioidów. Jednocześnie jednak opioidy działają w sposób negatywny dla organizmu ludzkiego. Skutki niepożądane w tym przypadku to na przykład:
- senność;
- analgezja;
- zmiana nastroju;
- depresja oddychania;
- nudności;
- osłabienie motoryki przewodu pokarmowego.
ZESPÓŁ JELITA OPIOIDOWEGO – DIAGNOSTYKA I LECZENIE
Diagnostyka zespołu jelita opioidowego przede wszystkim opiera się ocenie ogólnego stanu pacjenta i wzięciu pod uwagę wszelkich działań niepożądanych powodowanych przez opioidy.
Podejmując leczenie z wykorzystaniem opioidów jako środków przeciwbólowych, od samego początku należy stosować działania profilaktyczne w celu przeciwdziałania problemom z układem trawiennym. Jeżeli pojawi się jednak zespół jelita opioidowego, konieczne jest leczenie objawowe z użyciem innych leków niż opioidowe.
W przypadku zaparć (nie tylko wywołanych zatruciem opioidami) wskazane jest stosowanie zbilansowanej diety zawierającej produkty bogate w błonnik. Jest to element, który powoduje:
- utrzymanie wody w świetle jelita;
- wspomaga tworzenie masy kałowej;
- pobudza perystaltykę.
Błonnik jest zawarty w takich produktach żywnościowych jak: warzywa, owoce czy też ciemne pieczywo. Dodatkowo ważne jest spożywanie właściwej ilości płynów (woda, soki – poza grejpfrutowym – , jogurt, kefir).
Dodatkowo wskazana jest odpowiednio dobrana do możliwości indywidualnych dawka aktywności fizycznych. Dotyczy osób objętych leczeniem opioidami, którzy pozostają w ogólnej sprawności. W przypadku osób całkowicie unieruchomionych lub znacznie ograniczonych ruchowo jest to bardzo trudna do zastosowania zasada.
Wspomagająco w leczeniu zaparć stosowane są leki o działaniu przeczyszczającym. Należą do nich między innymi:
- środki o działaniu osmotycznym (przyspieszają pasaż jelitowy, zwiększają objętość masy kałowej, powodują rozciąganie okrężnicy oraz przyspieszenie defekacji; pierwsze efekty widoczne są po około 2 – 3 dniach,należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarskimi, by nie wywołać tzw. efektu tolerancji czy też wystąpienie kolki lub biegunki);
- środki zmiękczające kał (powodują zwiększanie objętość masy jelitowej oraz jej zmiękczenie, dzięki temu wydalenie następuje szybciej i z większa łatwością);
- środki o działaniu drażniącym (pomagają w perystaltyce jelit pobudzając zwoje śródścienne oraz zwiększanie wydzielania wody i elektrolitów przez błonę śluzową jelita).
W przypadku zespołu jelita opioidowego zmniejsza się skuteczność leków przeczyszczających. Wskazane jest łączne stosowanie leków o działaniu drażniącym ze zwiększającymi objętość masy kałowej. Innymi metodami wywołującymi przyspieszenie wydalenia kału są tzw. leki poślizgowe (pokrywające ściany jelita parafiną, co ułatwia przemieszczanie się treści pokarmowej we właściwym kierunku) oraz lewatywa (polega na doodbytniczej aplikacji specjalnej wlewki, co daje efekt wypróżnienia).
Jeżeli wymienione metody nie przynoszą pożądanych skutków, konieczne staje się usunięcie kału ręcznie. Jest to zabieg bardzo bolesny. Wymusza przez to podanie dodatkowo środków o działaniu przeciwbólowym, innych niż zawierające opium.
