Kwasica – inaczej „acydemia” lub „acydoza” (nazwa pochodząca od łac. acidosis). Jest to stan polegający na zwiększonej kwasowości (czyli obniżeniu poziomu pH) we krwi. W tym przypadku pH krwi ulega znaczącemu obniżeniu poniżej normy. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim zwiększenie zawartości kwasów w organizmie, ewentualnie zmniejszenie ilości zasad, co również zaburza homeostazę. Nasilająca się kwasica może prowadzić do pobudzenia ośrodka oddechowego mózgu oraz chemoreceptorów. Objawem charakterystycznym jest wówczas tzw. oddech Kussmaula (znacznie przyśpieszony oraz pogłębiony).
Jakie są rodzaje kwasicy?
Kwasica może przyjmować dwa rodzaje ze względu na podatność na działania medyczne, bądź brak reakcji. Istnieje kwasica wyrównywana (w przypadku, gdy odczyn pH we krwi pozostaje bez mian) oraz niewyrównywana (w przypadku, gdy zawiodą mechanizmy regulacyjne, dochodzi wówczas do spadku pH krwi).
Ponadto wyróżnia się kwasicę oddechową oraz kwasicę metaboliczną (nieoodechową). W tym przypadku podział zależy od pierwotnej przyczyny spadku pH. Druga grupa dzieli się na kolejne rodzaje – kwasicę mleczanową (nadmierne nagromadzenie kwasu mleczanowego w organizmie powoduje jego zakwaszanie) oraz kwasicę ketonową (inaczej ketokwasicę cukrzycową, w której do wyprodukowania energii zamiast cukrów wykorzystywane są tłuszcze, co powoduje produkcję ciał ketonowych – czyli ketonów).
Na czym polega kwasica?
Za prawidłowe pH krwi odpowiadają jony wodorowe. Ich stężenie w warunkach fizjologicznych powinno wynosić od 35 do 45 mmol/l. Za utrzymanie stałego pH we krwi oraz płynów ustrojowych odpowiadają tak zwane układy buforowe krwi i tkanek, do których należą układ wodorowęglanowy, fosforanowy, białczanowy i hemoglobinianowy, jak również płuca oraz nerki.
W wyniku odchyleń stężenia jonów wodorowych oraz wodorowęglanowych dochodzi do zachwiania równowagi kwasowo-zasadowej. W zależności od kierunku, w którym zmienia się stężenie, pojawia się albo kwasicy, albo zasadowica. W przypadku kwasicy pH krwi spada poniżej 7,35.
Jakie są przyczyny kwasicy?
W przypadku kwasicy nieoddechowej poziom pH krwi obniża się z powodu pierwotnego zmniejszenia stężenia jonów wodorowęglanowych (HCO3-). Trudno określić jednoznacznie przyczyny. Mogą być rozmaite, przeplatające się i współistniejące ze sobą. Jest to skutek albo nadmiernego wykorzystania, albo zbyt wysokiego wytwarzania kwasów w organizmie.
Związane jest to z przebiegiem takich chorób jak na przykład kwasica ketonowa cukrzycowa czy mleczanowa, zatrucie substancjami jak etanol, metanol, glikol etylenowy i tym podobne. Do upośledzenia zwrotnego wchłaniania jonów HCO3- dochodzi również w ostrej niewydolności nerek. Także podczas biegunek następuje znacząca utrata zasad przez przewód pokarmowy. W przypadku kwasicy metabolicznej może nastąpić wyrównywanie poziomu poprzez drogę oddechową.
Natomiast w kwasicy oddechowej główną przyczyną jest hiperkapnia. Jest to wzrost stężenia dwutlenku węgla w organizmie. Następuje zmiana oddechu – przyspieszenie i zwiększenie głębokości. Powoduje to eliminację dwutlenku węgla. Ta substancja powoduje przechylenie równowagi kwasowo-zasadowej w kierunku bardziej kwaśnej. Eliminacja CO2 powoduje powrót do homeostazy.
Jednym z powodów osłabienia napędu oddechowego może stać się:
- zatrucie lekami takimi jak na przykład opioidy czy leki nasenne,
- niedrożność dróg oddechowych spowodowana przez utknięcie w nich ciała obcego,
- skurcz mięśni gładkich oskrzeli w przebiegu astmy,
- osłabienie mięśni oddechowych z powodu:
- zaburzeń elektrolitowych,
- niedożywienia,
- pierwotnych chorób mięśni.
Kwasica – główne objawy
Objawy osiowe kwasicy zależą od jej rodzaju, czyli przede wszystkim od rodzaju stanu chorobowego, który stanowi podłoże zachwiania równowagi kwasowo-zasadowej. Symptomy dotyczą w szczególności hipowentylacji. Jest to spowolniony i znacznie spłycony oddech. U pacjenta z podejrzeniem kwasicy można zaobserwować takie objawy jak:
- ogólne osłabienie organizmu,
- bóle głowy,
- zaburzenia orientacji,
- w ekstremalnych sytuacjach dochodzi nawet do śpiączki.
Postępowanie diagnostyczne oraz leczenie w przypadku kwasicy
Diagnostykę w przypadku kwasicy rozpoczyna się od badania krwi w celu stwierdzenia poziomu pH. Przede wszystkim przeprowadza się badanie gazometryczne krwi. Jeżeli wyniki wskazuję na obniżone pH, zmniejszone stężenie jonów HCO3-, dodatkowo często jest obniżony poziom CO2 (co wskazuje na kompensację oddechową), można mówić o podejrzeniu kwasicy.
Trudno wyróżnić jeden podstawowy sposób leczenia. Rodzaj podejmowanych działań medycznych zależy od rodzaju kwasicy oraz jej przyczyn. W przypadku kwasicy metabolicznej stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe. W tej sytuacji na początek podłącza się dożylnie kroplówkę z wodorowęglanów.
Natomiast w kwasicy oddechowej w pierwszej kolejności podawany jest tlen do oddychania. Dzięki temu zostaje przywracana prawidłowa równowaga i wyrównywany oddech.
W obu sytuacjach dalsze postępowanie zależy od stanu pacjenta i przyczyn, które do niego doprowadziły.
