Cholestaza (gr. cholestasis), to schorzenie dotyczące zastoju przepływu żółci w przewodach żółciowych lub zaburzeń syntezy i wydzielania żółci w wątrobie. W normalnych warunkach żółć wytwarzana jest w wątrobie i odprowadzana przewodami żółciowymi do pęcherzyka żółciowego, gdzie jest magazynowana, a następnie uwalniania na dwunastnicy.
Tam uczestniczy w trawieniu tłuszczów oraz zapewnia odpowiednie pH treści pokarmowej dla działania enzymów trawiennych jelit i trzustki. Jednak w poszczególnych etapach syntezy i odprowadzania żółci może dojść do szeregu nieprawidłowości o różnej etiologii, które powodować mogą cholestazę.
Rodzaje i przyczyny wystąpienia cholestazy
Wyróżnić można 3 rodzaje cholestazy w zależności od podłoża powstania:
- cholestaza mechaniczna,
- cholestaza chemiczna,
- cholestaza genetyczna.
Cholestaza mechaniczna powstaje na wskutek hamowania przepływu żółci w obrębie kanalików i przewodów żółciowych. Blokada może być spowodowana niedrożnością przewodów żółciowych, złogami w przewodach żółciowych, torbielami i guzami trzustki, które uciskając na przewody żółciowe utrudniają przepływ żółci.
Cholestaza chemiczna to zburzenia w wydzielaniu żółci, które wywołane są nieodpowiednim działaniem substancji regulujących. Do substancji chemicznych, które hamują wydzielanie żółci i powodują cholestazę należą min hormony takie jak: somatostatyna, angiotensyna II, wazopresyna i adrenalina. Cholestatycznie działają też estradiole szczególnie etinyloestradiol.
Do hamowania wydzielania żółci mogą też przyczyniać się niektóre kwasy żółciowe – kwas litocholowy, a także jak kwas chenodezoksycholowy i kwasy taurocholowy. Cholestazę mogą też wywołać niektóre leki: ajmalina, cyklosporyna A.
Cholestaza genetyczna jest warunkowana przez wadliwą syntezę kwasów tłuszczowych.
Ze względu na miejsce wystąpienia zastoju przepływu żółci wyróżnić można:
- cholestazę wewnątrzwątrobową
- cholestazę zewnątrzwątrobową
Cholestaza wewnątrzwątrobowa spowodowana jest chorobami wątroby takimi jak min.: wirusowe zapalenie wątroby, alkoholowe stłuszczenie wątroby, zapalenie i marskość wątroby. Powodują ją też zaburzenia metaboliczne oraz infekcyjne schorzenia wątroby, które powodują nieprawidłową syntezę i wydzielanie żółci.
Cholestaza zewnątrzwątrobowa spowodowana jest zastojem żółci poza wątrobą, czyli w drogach żółciowych. Powstaje ona w chorobach dróg żółciowych takich jak kamica żółciowa, torbiele dróg żółciowych, niedrożność i zapalenie dróg żółciowych, guzy i torbiele trzustki, które blokują odpływ żółci z wątroby.
Cholestaza – objawy
Do głównych objawów cholestazy należy żółtaczka (żółte zabarwienie skóry i białek oczu), która jest wynikiem wzrostu poziomu barwników żółciowych, które z krwi przechodzą do tkanek powodując ich zabarwienie.
Do innych objawów cholestazy należy swąd skóry, który nasila się wieczorami, a także w warunkach podwyższonej temperatury. Bóle brzucha, nudności, ciemny mocz oraz zaburzenia trawienia, powiększenie wątroby i śledziony oraz odbarwienie stolca to kolejne objawy, które świadczyć mogą o nieprawidłowej syntezie, wydzielaniu i odprowadzaniu żółci.
Cholestaza ciążowa
Cholestaza ciążowa występować może w III trymestrze ciąży i powodują ją czynniki hormonalne (wysokie stężenie estrogenów i progesteronu), genetyczne oraz środowiskowe (np. niedobór selenu w diecie). Cholestaza ciążowa ustępuje po porodzie, nie zagraża bezpośrednio płodowi.
Cholestaza – diagnostyka
W celu zdiagnozowania cholestazy oraz jej przyczyny wykonuje się próby wątrobowe oraz USG i tomografie komputerową jamy brzusznej. W diagnostyce laboratoryjnej stosuje się oznaczenie stężenia bilirubiny, alfa1-antytrypsyny, kwasów żółciowych w surowicy, aminokwasów, hormonów tarczycy, ferrytyny i transferryny. Badany jest tez poziom enzymów wątrobowych (aminotrasferaza alaninowa ALT i asparginowa AST) , fasfatazy alkaicznej ALP, gamma- glutamylotransferazy GGT. Badanie USG i tomografia komputerowa mają za zadanie zdiagnozować min. guzy przewodów żółciowych oraz trzustki.
Cholestaza – leczenie
Sposób leczenia cholestazy jest zależny od zdiagnozowanej przyczyny jej powstania. Zabiegi endoskopowe są najczęściej stosowane w przypadku złogów w przewodach żółciowych i mają za zadanie udrożnić drogi żółciowe w celu swobodnego odprowadzania żółci. Leczenie operacyjne przeprowadzane jest przy wystąpieniu guzów głowy trzustki oraz przewodów dróg żółciowych i mają na celu usunięcie ich lub wprowadzenie stentu odprowadzającego żółć.
Gdy cholestaza jest skutkiem choroby wątroby należy zastosować terapię leczącą dane schorzenie. Stosowane są leki żółciopędne, które rozszerzają przewody żółciowe oraz zwiększają przepływ żółci. Do leczenia cholestazy stosuje się trzeciorzędowy kwas żółciowy – ursodeoksycholowy, który zmniejsza cholestazę wewnątrzwątrobową i zapobiega zastojowi żółci. W przypadku alkoholowego stłuszczenia wątroby należy stosować całkowitą abstynencję.
Skutki cholestazy
Cholestaza prowadzi do zaburzeń trawienia tłuszczów i ich wchłaniania w przewodzie pokarmowym oraz do niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach – A,D,E,K ze względu na ich nieprawidłowe wchłanianie.
Dieta w leczeniu cholestazy
W leczeniu cholestazy ważna jest prawidłowa dieta – dieta łatwostrawna niedopuszczająca do obciążenia trzustki i wątroby. Należy zrezygnować z potraw smażonych, duszonych oraz tłustych. Należy wyeliminować żywność przetworzoną- fast food, napoje gazowane i słodycze. Należy zrezygnować z alkoholu, palenia papierosów, picia mocnej kawy i herbaty.
Posiłki powinny być małe objętościowo, częste i o stałych porach. Konieczne jest zwiększenie podaży płynów aby nie dopuścić do zagęszczania żółci. Należy też spożywać większą ilość produktów bogatych w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) oraz witaminy rozpuszczalne w tłuszczach A,D,E,K celem zapobiegnięcia ich niedoborów,
