Amblyopia, wbrew pozorom, nie jest rzadką chorobą z krajów tropikalnych, lecz często występującym zaburzeniem wzroku, które można w prosty sposób skorygować. Jednak by było to możliwe, należy zaznajomić się z objawami i sytuacjami, w których możemy spodziewać się powstania tej dysfunkcji.
Czym jest amblyopia
Amblyopia, zwana również „leniwym okiem”, jest neuronalnym (dotyczącym nerwu, a nie gałki ocznej) zaburzeniem wzroku, w którym oko (zwykle jedno) nie osiąga prawidłowej jakości widzenia. Niedowidzenie to nie daje się skorygować noszeniem okularów, szkieł kontaktowych czy operacją, ponieważ nie wynika ono stricte z wady budowy elementów gałki ocznej.
Problem leży w odbiorze danych przesyłanych z oczu do mózgu. Chore oko może mieć prawidłową anatomię, odbierać i przekazywać nerwem wzrokowym właściwy obraz. Mózg, który analizuje przesyłane informacje, ignoruje te, które pochodzą z „leniwego oka’. Efektem tego jest gorsze widzenie, ignorowanego przez mózg, oka.
Jak powstaje amblyopia – czyli dlaczego mózg ignoruje oko
Problem powstaje zwykle w okresie wczesnego dzieciństwa, podczas gdy jedno z oczu podlega jakiemuś zaburzeniu (może być to zez, astygmatyzm, wadliwa powieka czy infekcja) i przez pewien czas występuje uwarunkowane tym niewłaściwe lub niepełne widzenie. Wtedy to drugie, zdrowe oko nadal przekazuje właściwe bodźce do mózgu, który zaczyna preferować je podczas tworzenia obrazów z otrzymanych informacji, jednocześnie przyzwyczajając się do ignorowania informacji z czasowo wadliwego oka.
Po pewnym czasie, kiedy czynnik zaburzający widzenie w jednym z oczu, zostanie usunięty (na przykład skorygowany zez) i technicznie ma ono już pełną możliwość prawidłowego widzenia, okazuje się, że oko to nie pełni swojej funkcji. Obraz, mimo funkcjonalnego już oka, może być nieostry, z zaburzonym kontrastem czy głębią. Dzieje się tak dlatego, że mózg w trakcie choroby jednego oka, nauczył się, że w procesie tworzenia obrazów, należy ignorować informacje pochodzące z niego i posługiwać się głownie tymi, które pochodzą od zdrowego oka.
Przyzwyczajenie to pozostaje mimo wyzdrowienia i powrotu do pełnej funkcjonalności uprzednio chorego oka. Ozdrowiały narząd przesyła już prawidłowe informacje do mózgu. Mózg jednak ignoruje je, opierając się głownie na bodźcach z oka, które przez cały czas było zdrowe.
Czynniki ryzyka – jakie sytuacje promują powstawanie leniwego oka
Wszelkie schorzenia czy czasowe dysfunkcje powodujące, że jedno, zdrowe oko, przejmuje funkcję lub jest częściej używane, mogą prowadzić do amblyopii poprzez przyzwyczajenie mózgu do braku właściwych sygnałów z chorego oka (są to między innymi zez, anizometropia, astygmatyzm, uszkodzenia mechaniczne lub zakażenia czasowo uniemożliwiające widzenie na jedno oko).
Amblyopia – objawy
Amblyopia jest zaburzeniem, które często pozostaje długo w ukryciu, ze względu na fakt, że brak w pełni sprawnego połączenia mózgu z „leniwym okiem” jest rekompensowany pracą drugiego oka. Przez to właśnie chorzy z niezaawansowaną amblyopią mogą nawet nie zdawać sobie sprawy z tego, że mają jakikolwiek problem ze wzrokiem.
Typowymi objawami sugerującymi powstanie „leniwego oka” są problemy z:
- Widzeniem trójwymiarowym
- Rozpoznawaniem deseni i zauważaniem konturów
- Ostrością widzenia
- Czułością na ruch
- poczuciem głębi obrazu
- Wrażliwością na kontrast
Może wystąpić także podwójne widzenie.
Amblyopia – diagnostyka
Wczesne rozpoznanie amblyopii, już w okresie dzieciństwa, jest ważne. Tak jak przy wielu innych chorobach, włączenie wczesnych działań zapobiegawczo-korekcyjnych pozwoli zapobiec pogłębianiu się różnicy w widzeniu między oczami. Idzie za tym, łatwiejsza korekcja wzroku.
Niestety „leniwe oko” nie jest dysfunkcją łatwą do stwierdzenia w warunkach domowych, przez laika. Często, szczególnie w przypadku dzieci, trudno jest nawet zauważyć symptomy wskazujące na problem ze wzrokiem, ponieważ rekompensujące widzenie, zdrowe oko, pozwala często na zwyczajne funkcjonowanie dziecka. Należy jednak zwracać baczną uwagę na subtelne zachowania, wskazujące na ogólne problemy ze wzrokiem, takie jak: mrużenie oczu, przekrzywianie głowy wyglądające jak szukanie lepszego kąta widzenia, mrużenie lub zakrywanie jednego (słabszego oka) i posługiwanie się drugim.
W takich sytuacjach, nawet podejrzewając amblyopię, należy koniecznie udać się do okulisty w celu wykonania badań różnicujących. Ponieważ zdarzają się również inne schorzenia, w których preferowane jest używanie jednego oka (na przykład różna moc optyczna oczu, którą można skorygować odpowiednimi szkłami). Aby mieć pewność z czym ma się do czynienia, okulista musi wykonać kilka profesjonalnych badań.
Podczas wizyty okulista wykona zestaw wstępnych testów, dostosowując je do wieku pacjenta. Lekarz zbada ostrość widzenia każdego z oczu osobno, a także ruchomość gałek ocznych i zdolność widzenia obuocznego. Zwróci baczną uwagę na różnice funkcjonalne występujące między oczami. Jeśli zauważona zostanie osłabiona zdolność widzenia jednego oka, okulista sprawdzi, czy da się ją skorygować poprzez dobranie właściwych szkieł. Niemożność skorygowania osłabionego wzroku w jednym oku szkłami korekcyjnymi jest istotną sugestią do kierowania dalszych kroków postępowania ku amblyopii.
Amblyopia – leczenie
Leczenie amblyopii polega na wymuszaniu pracy na „leniwym oku”. Można to osiągnąć w dwojaki sposób: poprzez zasłonięcie zdrowego oka lub zastosowaniem kropli do oczu. W pierwszym przypadku możemy użyć zwykłej przepaski na oko lub zastosować okulary zaprojektowane tak, by przesłaniać obraz zdrowemu oku.
Skutkuje to wymuszeniem pracy „leniwego oka”, ponieważ pozostaje jedynym źródłem obrazu otoczenia dla mózgu. W drugim przypadku do oka zdrowego zakrapla się przepisany przez lekarza preparat (np. atropina). Lek pogarszający czasowo widzenie w zdrowym oku, co ma na celu wywołanie podobnego efektu jak zasłonięcie zdrowego oka.
Należy pamiętać, że długość leczenia zależy przede wszystkim od stopnia zaawansowania zaburzenia. Wieku pacjenta oraz systematyczności w stosowaniu się do zaleceń lekarza. Tak więc najważniejszymi czynnikami są w tym przypadku: jak najwcześniejsze wykrycie oraz cierpliwość i systematyczność w codziennym ćwiczeniu oka.
