Słuch fonematyczny inaczej zwany jest również słuchem fonemowym. Pod tą tajemniczą nazwą kryje się zdolność człowieka do odróżniania od siebie słyszanych wyrazów i sylab, a nawet pojedynczych głosek. One wszystkie noszą miano fenomów i stanowią najdrobniejszy element naszej mowy. Niestety, niektóre osoby, a w tym doskonała większość to dzieci, mogą mieć problem z rozróżnianiem owych fenomów.
Takich trudności nie wolno bagatelizować, ponieważ mogą powodować obniżenie poziomu innych umiejętności. Jeżeli ze wspomnianym zaburzeniem zmaga się dziecko, to występuje duże prawdopodobieństwo, że niezdolność odróżniania poszczególnych elementów mowy wpłynie na pojawienie się trudności w czytaniu, a nawet pisaniu malucha. Z tego też względu, kiedy tylko zauważymy, że słuch fonematyczny u naszego dziecka szwankuje, podejmijmy stosowne działania. Dobra wiadomość jest taka, że rzeczony słuch można wyćwiczyć. Wystarczy tylko trochę pracy i garść cierpliwości.
Ćwiczenie słuchu fonematycznego
Osoba, u której wystąpiły problemy z rozróżnianiem fenomów, powinna udać się do specjalisty. Aby jednak wspomóc proces wykształcania słuchu fonematycznego warto również pracować samodzielnie. Jeżeli ze słuchem ma problem nasza pociecha, poświęćmy jej odrobinę czasu i każdego dnia wykonajmy kilka przydatnych ćwiczeń, które z całą pewnością odwdzięczą się nam zauważalnymi postępami dziecka.
Wobec tego jakie ćwiczenia wykonywać? Do tych najpopularniejszych zaliczyć należy rozpoznawanie przez dziecko przedmiotu w oparciu o barwę dźwięku, poszukiwanie rymów zawartych w wypowiedzi, wyróżnianie w zdaniu określonych wyrazów, identyfikowanie głosek rozpoczynających i kończących dany wyraz, a także szereg gier słownych polegających na wyliczankach sylabowych. W ćwiczeniu słuchu fonematycznego przydatne może okazać się także nakłonienie dziecka, aby nauczyło się na pamięć krótkiej piosenki. Pomocne jest również powtarzanie przez dziecko wyrazów o charakterze dźwiękonaśladowczym oraz rozwiązywanie rebusów sylabowo-obrazkowych.
Inne ćwiczenia, których również warto spróbować, to poproszenie dziecka, aby odtworzyło dźwięki w takiej ilości, w jakiej je usłyszało bądź aby wyróżniło w skierowanym do niego zdaniu zawarte w nim sylaby (w tej zabawie pomocne może okazać się klaskanie – jedno uderzenie w dłoń powinno odpowiadać jednej sylabie). W Wypracowaniu słuchu fonematycznego wykorzystuje się również ćwiczenie polegające na odtwarzaniu przez pacjenta rodzaju usłyszanego przez niego dźwięku. Pomoże również zapamiętywanie treści wierszy lub krótkich rymowanek. Poleca się też zabawę w tak zwane złośliwe echo, czyli wymyślanie przez dziecko wyrazu o znaczeniu przeciwnym do tego, który usłyszało.
Związek między słuchem fonematycznym a fizycznym
Niejednokrotnie powodem problemów ze słuchem fonematycznym jest tak zwany niedosłuch, czyli zaburzenia słuchu fizycznego. Ten ostatni stanowi zdolność do rejestrowania mowy w określonych pasmach. Prawidłowa rejestracja przebiega w skali od stu do ośmiu tysięcy drgań na sekundę. Jeżeli słuch fizyczny szwankuje, to nasza wrażliwość słuchowa na niektóre częstotliwości będzie odczuwalnie niższa, co zaś może być przyczyną słabo rozwiniętego słuchu fonematycznego.
Dlaczego? Ponieważ w momencie, kiedy człowiek słabo rejestruje określone tony, to ma też problem z prawidłowym słyszeniem danych dźwięków. Z tego też powodu trudno jest mu odróżnić od siebie niektóre fenomy. Dlatego też, jeżeli zauważymy u siebie lub u naszego dziecka obniżoną zdolność do ich rozróżniania, to udajmy się na badanie i sprawdźmy, w jakiej kondycji jest aktualnie nasz słuch fizyczny.
Słuch fonematyczny – rozwój słuchu fonematycznego
Słuch fonematyczny najintensywniej rozwija się w dzieciństwie. Najbardziej dynamiczny jego rozwój przypada na okres między pierwszym a drugim rokiem życia dziecka. Wyróżnić można pięć zasadniczych etapów, kiedy to ten rodzaj słuchu zaczyna się wykształcać.
W pierwszym etapie mamy do czynienia z tak zwanym stadium przedfonematycznym. Dziecko w tym okresie w ogóle nie rozpoznaje fonemów i samo też nie potrafi mówić.
W kolejnym etapie rozpoczyna się rozróżnianie niektórych dźwięków. Zwłaszcza tych, które nie są do siebie mocno zbliżone. Jednak zaznaczyć należy, że dziecko nadal nie potrafi wyłapywać błędów w wymowie innych osób, a samo wypowiada się w sposób zniekształcony.
Etap trzeci charakteryzuje się wzrostem zdolności odróżniania fenomów, a także mowy poprawnej od nieprawidłowej. w tej fazie prawidłowo rozwijające się dziecko umie rozróżnić prawie wszystkie głoski.
Etap przedostatni występuje najczęściej wtedy, kiedy dziecko jest już w wieku przedszkolnym. W tym okresie dziecko w doskonałej większości przypadków wypowiada się już prawidłowo. Ma też zdolność odróżniania od siebie wszystkich głosek, choć nie wyklucza się pojedynczych błędów.
Na ostatnim etapie (czyli mniej więcej około szóstego roku życia) dziecko mówi już prawidłowo, i bezbłędnie potrafi odróżniać głoski. Proces kształtowania się słuchu fonematycznego zostaje naturalnie zakończony.
