Zaburzenia snu dotyczą anormalnych zmian snu odnoszących się do jego długości, częstotliwości, jakości, bądź też występowania nieprawidłowych aktywności podczas jego trwania. Stanowią problem dotykający zarówno najmłodszych, jak i dorosłych. Mogą przejawiać się w różnych formach i z różną intensywnością, jednak spora część z nich w znaczny sposób zakłóca prawidłowe funkcjonowanie organizmu oraz zdrowia psychicznego człowieka.
Zaburzenia snu – podział, rodzaje
Aktualnie najbardziej powszechnym typem klasyfikacji jest Międzynarodowa Klasyfikacja Zaburzeń Snu ICSD-3 (2014). Dzieli ona zaburzenia snu przede wszystkim na:
1) dyssomnie – występują, jeśli sen charakteryzuje się zbyt długim lub krótkim czasem trwania, błędną częstotliwością, lub jeśli jakość snu nie jest zadowalająca. Najczęściej spotykane to:
- bezsenność
- hipersomnia (nadmierna senność)
- narkolepsja (napady senności)
- zaburzenia rytmu i czuwania
2) parasomnie – wiążą się z nietypowymi zachowaniami, emocjami, ruchami występującymi podczas snu. Najczęściej spotykane to:
- lęki we śnie
- somnambulizm
- koszmary senne
- moczenie nocne
- bruksizm
- upojenie senne
Rozróżniamy także zaburzenia oddychania podczas spania – przede wszystkim bezdech senny.
Najczęściej występujące zaburzenia snu – objawy
- bezsenność – trudność z zapadnięciem w sen oraz jego utrzymaniem. Zaburzone zasypianie to takie, które trwa powyżej 30 minut (dla osób między 18, a 85 rokiem życia), a za bezsenność może zostać stwierdzona, jeśli taki czas zasypiania utrzymuje się przez co najmniej 3 noce w tygodniu przez miesiąc. Osoba dotknięta zaburzeniem cierpi na chroniczny niedobór snu, który charakteryzuje się m.in. mniejszą zdolnością do skupienia uwagi, problemami z pamięcią, obniżonym nastrojem, skłonnością do irytacji oraz mniejszą odpornością. W silnych odmianach mogą występować halucynacje, lęk, uczucie zimna.
- hipersomnia – nadmierna senność, występująca za dnia oraz w nocy. Do diagnozy używa się skali senności Epworth. Objawy zbliżone są do tych występujących przy bezsenności: irytacja, apatia, zmęczenie, problemy z koncentracją. Pojawić się może również senność po jedzeniu. Hipersomnia, zarówno, jak i bezsenność często towarzyszą osobą z zaburzeniami psychicznymi np. depresją.
- zaburzenia rytmu i czuwania – w tym zespół opóźnionej i przyśpieszonej fazy snu oraz zespół nagłej zmiany strefy czasowej (jet lag); związane są z brakiem synchronizacji między osobistym rytmem snu, a rytmem uwarunkowanym środowiskowo. Przejawią się hipersomnią w dzień oraz bezsennością w nocy, a w efekcie problemami z porannym wstawaniem. Często powiązane z pracą na zmianę nocną.
Zaburzenia snu
- lęki nocne – występują w 3 i 4 fazie na początku snu nocnego. Przejawiają się silnym przerażeniem chorego oraz bardzo często niezdolnością do całkowitego przebudzenia. Podczas snu osoba dotknięta zaburzeniem często krzyczy, poci się, ma przyśpieszony oddech oraz negatywnie reaguje na dotyk, może również wystąpić kopanie lub machanie kończynami. Jeśli nastąpi wybudzenie, będzie zdezorientowana i zagubiona. Lęki senne często występują u dzieci i z czasem mijają.
- koszmary senne – charakterystyczny dla fazy REM; negatywne marzenia senne wywołujące przerażenie. Osoba doświadczająca chronicznych koszmarów sennych często pamięta je po przebudzeniu, jest zmęczona, ma zmniejszoną koncentrację, mogą u niej występować napady paniki oraz silny lęk przed zaśnięciem.
- somnambulizm – inaczej lunatyzm, pojawia się w fazie snu wolnofalowego. Somnambulicy wykazują zdolność do automatycznego ruchu mimo stanu nieświadomości. Chory podczas epizodu może mieć otwarte oczy, jednak są one szkliste, a źrenice rozszerzone. Działania wykonywane przez lunatyka mogą zagrażać jego zdrowiu, a nawet życiu, ponieważ taka osoba nie ma możliwości ich oceny pod względem bezpieczeństwa, czy moralnym.
Zaburzenia snu – przyczyny
Istnieje bardzo wiele przyczyn zaburzeń snu, powiązanych zarówno z czynnikami fizycznymi, psychicznymi, genetycznymi, jak i środowiskowymi. Często zaburzenia snu są skutkiem zaburzeń psychicznych takich jak:
- depresja,
- nerwica,
- zespół stresu pourazowego, które oddziałują na jakość snu chorego.
Według badań, 40 procent osób dotkniętych bezsennością cierpi posiada również problemy na tle psychicznym.
Problem ze spaniem mogą również wynikać z uzależnienia od substancji psychoaktywnych, trybu życia, nadmiaru stresu. A także być powodowane przez czynniki takie jak nadmierna ilość światła, które hamuje produkcję melaniny opowiadającej za poczucie senności (problem ten dotyczy np. wspomnianej wyżej pracy na nocną zmianę. Ze względu na rodzaj przyczyny, jaką wywołane jest zaburzenie snu możemy wyróżnić problemy długotrwałe i krótkotrwałe. Problemy krótkotrwałe powiązane są z aktualną sytuacją jednostki np. przeżywaną żałobą, stresem związanym z przeprowadzką, zwiększonym spożyciem kofeiny itd., natomiast długotrwałe z chronicznymi chorobami fizycznymi (np. astma) i psychicznymi oraz z uwarunkowaniem genetycznym.
Sposoby leczenia zaburzeń snu
Ze względu na różnorodność zaburzeń snu, każde należy traktować indywidualnie – nie ma jednego środka na walkę z zaburzonym snem. W pierwszej kolejności należy wykluczyć chorobę somatyczną, która mogłaby powodować niepożądane zmiany snu. W następnej kolejności zasięgnąć pomocy psychologa i w razie potrzeby psychiatry. Dostępne są także badania polisomnograficzne. Badania podczas których stosowana jest m.in. elektroencefalografia, czyli metoda pozwalająca na śledzenie bioelektrycznej czynności mózgu podczas snu. W kilku przypadkach (np. bezsenność) skuteczną formą pomocy może się okazać terapia poznawczo-behawioralna (CBT) oraz farmakoterapia. Natomiast leczenie bezdechu sennego odbywa się najczęściej przy pomocy specjalnej maski, która doprowadza powietrze do dróg oddechowych.
