IED (z języka angielskiego Intermittent explosive disorder) – za tym tajemniczo brzmiącym skrótem ukrywa się jednostka należąca do zaburzeń psychicznych. Cechą charakterystyczną w tym schorzeniu jest nieproporcjonalne w stosunku do sytuacji wybuchanie gniewem. Może to być między innymi podniesienie głosu po odmowie ze strony innej osoby lub agresja fizyczna w momencie, który dla innych jest obiektywnie oceniana jako błaha).
Jak są definiuje IED, czyli zaburzenie eksplozywne przerywane?
Zaburzenie eksplozywne przerywane polega na wystąpieniu impulsywnej agresji. Jest to rodzaj reakcji nieproporcjonalnej oraz nierozmyślnej na zaistniały bodziec o charakterze realnej prowokacji lub tylko jako taki postrzegany. U części osób przed wystąpieniem zachowania agresywnego pojawiają się zmiany emocjonalne w postaci np. silnego napięcia emocjonalnego, nagłej zmiany nastroju czy też zmiany poziomu energii (gwałtowny wzrost lub spadek).
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (czyli klasyfikacja zaburzeń psychicznych wydana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne; w skrócie DSM-5) zapisuje IED w kategorii „Zakłócenie, kontrola impulsów i zaburzenia zachowania”. Definicja zaburzenia jest dość trudna do jednoznacznego ustalenia. Często jest sprzężona z występowaniem innych zaburzeń psychicznych (np. o charakterze dwubiegunowym – w tym schizofrenia, psychoza, neuroza).
Według badań prowadzonych nad osobami, u których występuje IED, około 30 % ma wybuchy złości o krótkotrwałym przebiegu (trwają maksymalnie do godziny). Wraz z agresją o charakterze słownym lub fizycznym (najczęściej pośrednim, tj. przenoszonym na przedmioty, bez uszczerbku dla osoby, która „sprowokowała” sytuację) współwystępują również symptomy somatyczne. Należą do nich między innymi:
- pocenie się,
- jąkanie,
- ucisk w klatce piersiowej,
- skurcze,
- kołatanie serca).
Objawy te mają charakter zbliżony do stresu lub ataku paniki. Następstwem wybuchu agresji bardzo często jest uczucie ulgi po rozładowaniu emocji. U niektórych osób ze stwierdzonym IED może występować wręcz przyjemność. Po opadnięciu emocji zwykle pojawiają się wyrzuty sumienia z powodu niepohamowania gniewu.
IED – w jaki sposób się objawia i jak przebiega proces diagnostyczny?
Według kryteriów diagnostycznych klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5 zaburzenia eksplozywne przerywane są powtarzającymi się wybuchami wskazującymi na niezdolność do kontrolowania impulsów. Za IED uznaje się sytuację, gdy występuje przynajmniej jedno z wymienionych kryteriów:
- kryterium A1 – agresja słowna (w tym: napady złości, kłótnie, walki/potyczki/utarczki słowne, tyrady, dyskusje) lub fizyczna nieprowadząca do niszczenia mienia lub obrażeń fizycznych własnych, bądź osób drugich; czas występowania to dwa razy w tygodniu w przeciągu co najmniej trzech miesięcy; częstotliwość występowania ataków agresji jest wysoka, natomiast ich szkodliwość stosunkowo niska;
- kryterium A2 – wybuchy agresji, które spowodowały uszkodzenie ciała (m.in. własnego, osoby drugiej lub zwierzęcia) albo zniszczenia mienia niezależnie od jego wartości materialnej; czas pojawienia się to minimum trzy w ciągu roku; występowanie ataków agresji charakteryzuje się niską częstotliwością, zaś ich intensywność jest wysoka;
- kryterium B – agresywne zachowanie pojawiające się w sile znacząco nieproporcjonalnej do rozmiaru stresorów (bodźców) o charakterze psychospołecznym;
- kryterium C Wybuchy nie są przemyślane i nie służą realizacji założonych wcześniej celów (Kryterium C)
- D kryterium – skutkami wybuchów agresji jest niepokój lub upośledzenie funkcjonowania osoby, albo ich konsekwencje znajdują się w obszarze finansowym bądź prawnym;
- kryterium E – wiek pacjenta powyżej 6 roku życia;
- kryterium F – brak możliwości wyjaśnienia powtarzających się wybuchów agresji przez inne zaburzenia psychiczne; nie są także skutkiem innego zaburzenia czy używania substancji chemicznych (w tym psychoaktywnych).
Jak leczy się IED (zaburzenie eksplozywne przerywane)?
Leczenie IED jest najbardziej skuteczne podczas połączenia działań o charakterze psychoterapeutycznym z farmakologicznym. Najwięcej pozytywnych efektów przynosi terapia poznawczo-behawioralna. Dzięki niej pacjent uczy się rozpoznawać impulsy, które nim kierują oraz własne schematy zachowania. Dzięki temu wzrasta poziom jego świadomości, a co za tym idzie poziom kontroli wybuchów.
Ponadto leczone są przyczyny zaburzenia (często jest nim stres emocjonalny). Ponadto wysoką skuteczność w terapii IED wykazuje relaksacja poznawcza oraz nauka umiejętności radzenia sobie ze stresem (CRCST). Jej przebieg to 12 sesji, podczas których trzy początkowe to trening relaksacyjnym, potem następuje restrukturyzacja poznawcza, by dojść do ekspozycji. Końcowe sesje obejmują naukę w kierunku przeciwdziałania agresji oraz przedstawiają skuteczne środki zapobiegawcze.
U części osób ze zdiagnozowanym IED konieczne jest włączenie leków w postaci antydepresantów oraz selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) m.in. fluoksetyna, fluwoksamina czy sertralina). Ponadto skuteczne mogą być GABAergiczne stabilizatory nastroju oraz leki przeciwdrgawkowe (np. gabapentyna, lit, karbamazepina czy diwalproin) czy środki przeciwlękowe. Dobór odpowiedniego rodzaju leczenia farmakologicznego musi przebiegać w ścisłym kontakcie pacjenta z lekarzem specjalistą (psychiatrą). Niektóre leki z grupy benzodiazepin mogą bowiem zamiast łagodzić zwiększać poziom gniewu i drażliwość. W skrajnych przypadkach konieczna jest hospitalizacja w celu ustalania właściwego schematu leczenia IED.
