Leki normotymiczne jest to grupa farmaceutyków, których głównym celem jest normalizacja (czyli stabilizowanie) nastroju. Stosowane są przede wszystkim w terapii choroby afektywnej dwubiegunowej. Ich celem jest wpływanie na symptomy, jakie pojawiają się podczas trwania epizodów maniakalnych lub depresyjnych. Ponadto mają za zadanie sprawić, by nawroty nie występowały lub były jak najrzadsze. Niezwykle istotnym czynnikiem, jest również to, że nie powinny wywoływać skutków ubocznych w postaci leków lub odwrócenia epizodu (np. z manii w depresję czy z depresji w manię).
Jakie są rodzaje leków normotymicznych?
Do leków normotymicznych zalicza się dwa rodzaje zwane generacjami. Podział został wprowadzony ze względu na okres czasu, w jakim zostały wprowadzone do użytku oraz ich skład i działanie. Pierwsza generacja (I) to związki litu (wprowadzone w latach pięćdziesiątych ubiegłego stulecia) oraz te farmaceutyki, które zaliczane są do grupy przeciwpadaczkowych z późniejszych dziesięcioleci. Druga generacja (II) to leki przeciwpsychotyczne, czyli mające za zadanie zmniejszanie siły oraz częstotliwości napadów maniakalnych.
Do pierwszej (I) generacji zaliczane są leki normotymiczne takie jak:
- sole litu (w tym węglan czy octan; które początkowo były używane wyłącznie jako farmaceutyki osłabiające i zmniejszające epizody maniakalne, w kolejnych latach wyłącznie hipermaniakalne, by wreszcie wejść do grupy leków, które stosuje się w profilaktyce przeciwko nawrotom epizodów efektywnych a więc zarówno manii jak i depresji; dodatkowym działaniem leków z zawartością soli litu jest immunomodelacja, neuroprotekcja oraz przeciwwirusowe);
- leki przeciwdrgawkowe
- kwas walproinowy i jego sole (początkowo stosowany jako walpromid, czyli amid kwasu walproinowego, obecnie w postaci połączenia kwasu z solą sodową, rzadziej walprorian magnezu; ma działanie przeciwpadaczkowe a wskazaniem do stosowania go są epizody maniakalne oraz mieszane, jak również profilaktyka nawrotów – w dwóch ostatnich grupach zauważalna jest większa skuteczność od litu);
- karbamazepina (również zaliczana do grupy leków przeciwpadaczkowych, pochodna iminostilbenu; działa podczas występowania epizodów maniakalnych oraz zapobiega nawrotom, zaś w chorobie dwubiegunowej afektywnej jej skuteczność jest większa niż litu).
Natomiast leki normotymiczne II generacji to:
- klozapina;
- olanzapina;
- kwetiapina;
- arypiprazol;
- risperidon;
- ziprasidon
- lamotrygina (jest to farmaceutyk z grupy leków przeciwpadaczkowych, pochodna fenylotriazyny o działaniu na kanały sodowe oraz normotymiczne; stwierdzono wyższą skuteczność w łagodzeniu epizodów depresji od manii, szczególnie, gdy następuje dynamiczna zmiana faz).
Wskazania do przyjmowania leków normotymicznych
Leki normotymiczne są stosowane jako stabilizatory nastroju w chorobie afektywnej dwubiegunowej, czyli schizofrenii maniakalno-depresyjnej. Zostały dobrane w taki sposób, by niwelowały symptomy każdego z dwóch epizodów a ponadto zmniejszały nasilenie a w rezultacie zupełnie doprowadziły do remisji. Dawkowanie oraz częstotliwość przyjmowania dobierany jest przez lekarza psychiatrę. W przypadku zaostrzeń może być wskazana hospitalizacja, podczas której zostaną dobrane właściwe leki.
Jakie należy zachować środki ostrożności podczas przyjmowania leków normotymicznych?
Podobnie jak w przypadku zażywania innych farmaceutyków, przyjmując leki normotymiczne należy stosować się ściśle do zaleceń lekarza prowadzącego dotyczące dawkowania oraz pory zażywania. Nie należy przekraczać zaleconej dawki. Ponadto wskazane jest monitorowanie zawartości we krwi przyjmowanej substancji.
Możliwe działania niepożądane podczas przyjmowania leków normotymicznych
Leki normotymiczne mogą powodować pewne działania niepożądane. Każdą wątpliwość czy nieprawidłowość należy natychmiast konsultować z lekarzem prowadzącym. W przypadku różnych substancji niepożądane skutki mogą być inne. Należą do nich między innymi:
- w przypadki litu:
- poliuria (czyli wielomocz, który objawia się wydalaniem ponad 3 litrów moczu w ciągu doby);
- polidypsja (czyli nadmierne pragnienie, które ma przebieg patologiczny);
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe;
- drżenie rąk oraz mięśni;
- zaburzenia w funkcjonowaniu tarczycy (zarówno nadczynność, jak niedoczynność);
- zaostrzanie dermatoz (czyli między innymi łuszczycy czy trądziku);
- w przypadku kwasu walproinowego:
- nadmiernie przyspieszony przyrost masy ciała;
- uszkodzenia wątroby;
- osłabienie i wypadanie włosów;
- drżenia kończyn dolnych i górnych;
- ataksja (zaburzenia w koordynacji ruchowej, tzw. niezborność ruchów);
- wymioty;
- obrzęki różnych okolic ciała (szczególnie kończyn dolnych);
- trombocytopenia (czyli małopłytkowość dotycząca płytek krwi – trombocytów);
- w przypadku karbamazepiny:
- bóle i zawroty głowy;
- ataksja, oczopląs;
- leukopenia (niedobór leukocytów we krwi);
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe (w tym nudności);
- zaburzenia świadomości, senność;
- anemia;
- żółtaczka zastoinowa;
- hiponatremia (niedobór soli we krwi);
- łysienie;
- obrzęki oraz powiększenie węzłów chłonnych;
- sporadycznie agranulocytoza lub zespół Stevensa-Johnsona;
- możliwe silne interakcje z innymi specyfikami;
- w przypadku lamotryginy:
- ciężkie wysypki skórne;
- zaburzenia widzenia;
- zawroty głowy;
- ataksja;
- gorączka;
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe.
