Centuria pospolita – Centuria pospolita, inna nazwa to tysiącznik pospolity, goryczka czerwona (Centaurium umbellatum) to niewielka pospolita roślina występująca w całym kraju na łąkach, miedzach i przydrożach.
Centuria pospolita znana była już w średniowieczu gdzie stanowiła ze składników słynnej mieszanki leczniczej – teriaku składającego się z kilkudziesięciu ziół i używanego jako odtrutka na wszelkiego rodzaju schorzenia. Posiada ona bardzo szerokie i zróżnicowane zastosowanie dlatego też roślina ta może być używana do aromatyzowania gorzkich wódek, nalewek i niektórych win. Używa się jej do produkcji kosmetyków dla cery wrażliwej i zwiotczałej. Jest też jednym ze składników płynu do dezynfekcji skóry i ust.
Roślina objęta w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Wszystkie gatunki centurii są prawnie chronione. Dla potrzeb przemysłu farmakologicznego pozyskuje się ją z upraw.
Właściwości lecznicze tysiącznika znane były już w V i IV w. p.n.e. Wiemy o tym z dzieł wybitnych medyków Dioskorydesa i Pliniusza. Nazwa centuria pospolita wywodzi się od legendy, według której centaur Chiron wyleczył swoje rany zadane mu przez Herkulesa właśnie tą rośliną. Według innych źródeł nazwa rośliny jest tłumaczeniem słów centum aurum oznaczających 100 sztuk złota. Miałoby to oznaczać, jak wielką wartość dawniej przypisywano tej roślinie. Niektórzy wywodzą nazwę od łacińskiego słowa centum, ale oznacza ono nie tysiąc, lecz sto, nie wydaje się więc to prawidłowe.
Centuria pospolita – zastosowanie
Okres kwitnienia centurii pospolitej przypada od lipca do września. Jak ja rozpoznać? Otóż centuria posiada małe w kolorze żywo-różowym kwiaty, zebrane na szczycie łodygi. Liście są zwykle 5-nerwowe, siedzące, odziomkowe zebrane w różyczkę, do 5 cm długie, jajowate lub łopatkowate. Łodygowe są mniejsze, dolne – jajowate prawie tępe, wyższe i ostrzejsze na szczycie. Kwiaty są promieniste, zwykle 5-krotne, siedzące skupione po kilka na szczycie łodygi i bocznych pędów, są zebrane w podbaldachowaty, gęsty kwiatostan. Kielich jest rurkowaty, podzielony na równo-wąskolancetowate łatki. Korona jest różowa, ma długą, wąską rurkę o łatkach eliptycznych lub podłużnie jajowatych, na szczycie tępawych, prawie poziomo rozpostartych. Pręciki są przyrośnięte do korony.
Centuria pospolita jest rośliną dwuletnią, w pierwszym roku wyrasta mała rozeta liści, w drugim -łodyga z drobnymi liśćmi oraz kwiaty i nasiona.
Zbiór tysiącznika ze stanowisk naturalnych jest zabroniony. Surowiec z roślin uprawianych zbieramy na początku kwitnienia rośliny, kiedy dolne liście jeszcze nie żółkną i nie wysychają. Ścina się całą roślinę wraz z liśćmi rozetowymi, rozpościerającymi się tuż nad ziemią. Zebrane ziele suszy się.
Owocem jest wąska walcowata torebka, otwierająca się dwuklapowo. Centuria pospolita kwitnie od lipca do września. Występuje na łąkach suchych i świeżych, pastwiskach, nieużytkach, polach, przy drogach, w widnych lasach liściastych, na zrębach i suchych trawiastych zboczach.
Centuria pospolita zawiera m.in.: substancje gorzkie, alkaloid gencjaninę, flawonoidy, kwasy organiczne, olejki eteryczne, sole mineralne (duża zawartość magnezu).
Centuria pospolita – właściwości lecznicze
Centuria pospolita dzięki swojemu składowi posiada wiele zastosowań leczniczych. Między innymi gorycze zawarte w surowcu pobudzają na drodze odruchowej poprzez pobudzenie receptorów smakowych, motorykę oraz funkcje wydzielnicze żołądka. Czym to skutkuje? Otóż zwiększają łaknienie i pobudzają pracę układu pokarmowego, co przyspiesza wchłanianie związków odżywczych z pokarmów. Z tych powodów są traktowane również jako środki ogólnie wzmacniające.
Między innymi właśnie dlatego centuria znajduje zastosowanie w leczeniu zaburzeń trawienia, takich jak brak apetytu, niedokwasota, bóle i wzdęcia brzucha, upośledzone wydzielanie żółci. Stosuje się je w postaci naparu. Większe ilości ziela powodują szkodliwe działanie uboczne, z tego też względu zazwyczaj centuria jest używana w mieszance z innymi ziołami. Znane jest jej działanie goryczkowe, wzmacniające. Centuria stosowana jest w chorobach wątroby i pęcherzyka żółciowego. Ze względu na właściwości przeciwzapalne, ziele tysiącznika jest używane zewnętrznie w chorobach skórnych (egzemy, owrzodzenia).
Znane są również jego właściwości przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Oprócz tego iż ziele należy do grupy gorzkich, pobudzających wydzielanie soków żołądkowych to stosowane jest także przy zaburzeniach trawiennych dzieci i dorosłych, przy braku łaknienia, pomaga też w niedostatecznej atonii jelit. W lecznictwie ludowym ma szersze zastosowanie: jako środek przeciw nadciśnieniu i jako pomocniczy środek żółciopędny.
Centuria pospolita – sposób użycia
Centuria pospolita – napar
Przepis; należy 1 łyżkę ziela tysiącznika wsyp do garnuszka, następnie zalej szklanką letniej wody i gotować pod przykryciem na wolnym ogniu przez 2 minuty. Zaleca się odstawić na 15 min. i odcedź. Zalecane spożycie to pół lub całą łyżkę na pół godziny przed jedzeniem, aby pobudzić wydzielanie soków trawiennych.
Centuria pospolita – odwar
Przepis; należy przygotować minimum pół łyżeczki ziół na pół lub całą szklankę wody. Zaparzyć i pozostawić do ostygnięcia. Następnie pić 1-2 łyżki 2-4 razy dziennie przynajmniej pół godziny przed posiłkiem.
