Ospa w ciąży – ospa wietrzna jest choroba bardzo rozpowszechnioną. Około 90% zakażeń pierwotnych występuje u dzieci poniżej 10 roku życia, natomiast tylko 5% u osób powyżej 15 roku życia. Choroba występuje rzadziej w krajach o klimacie tropikalnym i subtropikalnym niż w Europie i Ameryce Północnej. Sezonowy szczyt zachorowań występuje w zimie i wczesna wiosną.
Przyczyny
Ospę wietrzną charakteryzuje bardzo duża zakażalność i praktycznie każde dziecko po kontakcie z wirusem rozwija odpowiedź immunologiczną. Zakażenie rozszerza się droga powietrzną lub poprzez bezpośredni kontakt skóry lub błon śluzowych z treścią pęcherzyków. Pacjent staje się zakaźny dla otoczenia pomiędzy 1 a 2 dniem przed pojawieniem się zmian skórnych i pozostaje nim do czasu powstawania strupów, co zaczyna się około 5 dnia. Infekcja rozpoczyna się w nabłonku dróg oddechowych lub spojówkach. W pierwszej fazie wirus namnaża się w układzie siateczkowo- śródbłonkowym. Po około 2 tygodniach następuje druga faza zajęcia skóry.
Równocześnie wirus dostaje się do zakażonych nerwów czuciowych w nabłonku, stąd migruje do zwojów nerwów czuciowych i w nich pozostaje w stanie utajenia. Zakażeniu najczęściej ulegają zwoje rdzeniowe i czaszkowe. Pomimo tworzenia się przeciwciał, wirus nie zostaje usunięty z ustroju, ale pozostaje w dalszym ciągu w zwojach i może przekształcić się w półpasiec. U osób z prawidłową odpornością reinfekcji i powtórne epizody ospy występują bardzo rzadko.
Objawy
U połowy osób chorych występują objawy takie jak gorączka, złe samopoczucie, ból głowy i brzucha. Po 1-3 dniach pojawiają się rozsiane, małe przeźroczyste pęcherzyki o wiotkiej pokrywie, typowo na podłożu rumieniowym. Najczęściej zajęta jest skóra głowy, a zmiany szerzą się dośrodkowo i obejmują powierzchnię całego ciała, oszczędzając dłonie i stopy. Charakterystyczna jest obecność w owłosionej skórze głowy, pęcherzyki występują również w jamie ustnej, zwłaszcza na podniebieniu, a czasem także w obrębie błon śluzowych w innych okolicach oraz spojówkach. U niektórych chorych liczba pęcherzyków jest śladowa, a u innych są ich setki.
Charakterystyczny jest polimorficzny obraz kliniczny, ponieważ zmiany skórne występują w różnych stadiach. Począwszy od wykwitów rumieniowych, poprzez pęcherzyki, krosty, nadżerki, aż do strupów. Ten polimorficzny obraz w przebiegu ospy został nazwany gwieździstym niebem. Do odpadnięcia strupów dochodzi po kilku tygodniach i zazwyczaj nie pozostawiają one blizn. Zmiany, które uległy wtórnym zakażeniom lub zostały rozdrapane mogą ustępować, pozostawiając po sobie płytka bliznę, najczęściej na czole i policzkach. Blizenki mogą być przebarwione lub odbarwione. U osób z obniżona odpornością ospa może mieć długotrwały przebieg, z obecnością zmian hyperkeratotycznych może powodować trudności w diagnostyce.
Ospa w ciąży
Ospa wietrzna u kobiet ciężarnych stanowi zagrożenie płodu. Jeżeli zakażenie wystąpi w pierwszych 20 tygodniach ciąży, może rozwinąć się zespół ospy wietrznej wrodzonej z obecnością nadżerek i blizn w skórze, ale również istnieje możliwość pojawienia wad kończyn, oczu i ośrodkowego układu nerwowego. Miedzy 13 a 20 tygodniem ciąży ryzyko to wynosi mniej niż 2%. Najłatwiej rozpoznać zespół ospy wietrznej wrodzonej metoda ultrasonograficzną. W razie wykrycia u płodu wad rodzice powinni zostać poinformowani o ryzyku uszkodzenia mózgu. Należy rozważyć, czy ciąża ma być utrzymana.
W ostatnim trymestrze ciąży ospa może być powikłana zapaleniem płuc u matki. A także przedwczesnym porodem, śmiertelność matek szacuje się na 20-45%. Największym zagrożeniem dla noworodka jest wystąpienie ospy wietrznej u matki od 5 do 7 dni przed porodem lub do 2 dni po porodzie. U noworodka może rozwinąć się ospa wietrzna noworodkowa, zmiany chorobowe są rozsiane, a u noworodków nieleczonych śmiertelność wynosi 30%. Ponadto u tych dzieci występuje 1% ryzyka wystąpienia półpaśca w pierwszych dwóch latach życia.
Leczenie – ospa w ciąży
Leczenie miejscowe. Zazwyczaj wystarczające są preparaty o działaniu zmniejszającym wysięk, zawiesiny z tlenkiem cynku. Lotiony o działaniu przeciwświądowym, w tym zawierające polidokanol lun mentol w niskim stężeniu łagodzące objawy podmiotowe. W przypadku wtórnego zakażenia bakteryjnego wskazane są miejscowe środki odkażające.
Leczenie ogólne. Niepowikłana ospa wietrzna nie wymaga leczenia ogólnego. Jednak u dzieci, a zwłaszcza u dorosłych, doustne analogi nukleozydowe łagodzą przebieg choroby. Mogą też zapobiegać powstawaniu blizn, ograniczają ilość wizyt lekarskich oraz pozwalają na wcześniejszy powrót do zdrowia. Ospa wietrzna o ciężkim przebiegu u osób z osłabioną odpornością, kobiet ciężarnych i noworodków powinna być leczona acyklowirem stosowanym dożylnie. Antybiotyki doustne należy stosować w przypadku podejrzenia wtórnej infekcji bakteryjnej, aby zapobiec tworzeniu blizn.
Leczenie u kobiet w ciąży. Kobieta ciężarna nie mająca przeciwciał VZV po kontakcie z osobą zakażoną powinna otrzymać bierną immunizację z zastosowaniem immunoglobulin, w ciągu 72-99 godzin od kontaktu z chorym. Takie postępowanie w 80-90% przypadków zapobiega chorobie, łagodzi jej skutki oraz zmniejsza ryzyko częstości zakażeń płodu.
