Zespół łamliwego chromosomu X (FraX) – jest chorobą o podłożu genetycznym, spowodowaną mutacją jednego genu. Co charakterystyczne jest chorobą dominującą przez co należy rozumieć iż ujawnia się ona u osoby która jest już nosicielem zmutowanej jednej kopii genu. Częstotliwość występowania tej choroby wynosi w przypadku mężczyzn 1;4000, a w przypadku kobiet dotyka 1;8000.
Przyczyny zespołu łamliwego chromosomu X
Zespół spowodowany jest obecnością mutacji w genie FMR1, który znajduje się na chromosomie X w miejscu danego genu na chromosomie Xq27.3. W tym przypadku mamy do czynienia z rak zwaną mutacją dynamiczną. Polega ona na zbyt dużej liczbie powtórzeń trójek nukleotydowych CGG w obrębie genu FMR1.
Dla porównania u osób zdrowych liczba powtórzeń mieści się na ogół w zakresie od 6 do 59, natomiast u większości chorych z zespołem FraX stwierdza się obecność ponad 220 powtórzeń, a liczba ta sięgać może nawet 1500.
Wskaźniki sygnalizujące ogniwo chorobowe to- liczba powtórzeniowa;
– ≤ 49 poprawna,
– 50-58 dopuszczalna,
– 59-200 premutacja – istnieje ryzyko jej wystąpienia w kolejnych pokoleniach,
– ≥ 200 pełna mutacja- 100% stan chorobowy.
Cechą charakterystyczną Zespołu łamliwego chromosomu X jest niepełna penetracja. Co to oznacza w praktyce? Otóż występuje ona u osób, które mimo posiadania zmutowanego genu nie wykazują objawów choroby.
Z zespołem łamliwego chromosomu X związane jest zjawisko pod nazwą paradoksu Shermana.
Paradoks Shermana Polega na tym, że prawdopodobieństwo wystąpienia choroby wśród rodzeństwa które jest bezobjawowym nosicielem jest zdecydowanie mniejsze, niż wśród jego wnuków i prawnuków.
Objawy – Zespół łamliwego chromosomu X
W przypadku niewielkiej liczby chorych typowe objawy kliniczne towarzyszące zespołowi FraX nie są wynikiem mutacji związanej ze zbyt dużą liczbą powtórzeń CGG, lecz innych mutacji w obrębie genu FMR1.
Do charakterystycznych objawów występujących najczęściej u noworodków wskazujących na Zespół łamliwego chromosomu X zaliczamy między innymi:
– zwiększenie masy ciała,
– podwyższony obwód głowy,
– nadpobudliwość ruchowa,
– problemy z wymową,
– zaburzenia autystyczne,
– bruzdy poprzeczne na dłoniach,
– drgawki,
– nawracające zapalenia ucha środkowego,
– nawracające zapalenia zatok.
Objawy są często mylone z normalnym rozwojem dziecka. Niekiedy niektóre z dzieci mogą być drażliwe i nerwowe.
W przypadku osób dorosłych z zespołem FraX charakterystyczny jest:
– duży obwód głowy
– podłużna twarz z wysokim czołem
– wydatne guzy czołowe
– duże, odstające uszy
– asymetria twarzy
– wysokie podniebienie
– duża żuchwa
– stłoczenie zębów, wady zgryzu– są częstymi nieprawidłowościami dotyczącymi zębów
– zmarszczki nakątne
– bladoniebieskie tęczówki
– zez
– dalekowzroczność
– astygmatyzm
– obniżenie napięcia mięśniowego
– płaskostopie
– zniekształcenia kręgosłupa
– nadmierna ruchomość w stawach,
– wypadanie płatka zastawki ,
– nadciśnienie tętnicze.
Leczenie zespołu łamliwego chromosomu X
Bardzo istotną rolę w leczeniu a w szczególności w diagnostyce odgrywa diagnostyka prenatalna która stanowi istotny element w poradnictwie genetycznym zespołu łamliwego chromosomu X. Wszystkie kobiety z mutacją lub premutacją w genie FMR1 powinny mieć zalecone i wykonane badanie prenatalne podczas ciąży. Jak wygląda takie badanie? Otóż możliwe jest badanie komórek trofoblastu płodu (biopsja kosmówki) lub amniocytów (amniopuncja).
Leczenie chorych dzieci z Zespołem łamliwego chromosomu X w znacznym stopniu polega na minimalizowaniu skutków występujących objawów.
Dzieci które mają problemy z jedzeniem powinny być pod kontrolą gastroenterologa dziecięcego. Umożliwia to zapobieganie nieprawidłowościom związanym ze wzrostem i rozwojem dziecka. Konsultacja ma również na celu wykluczenie refluksu żołądkowo-przełykowego.
Szereg badań którym należy się poddać to:
– badania neurologiczne w celu określenia napięcia mięśniowego, zminimalizowania drgawek – jeśli takowe występują. Leczenie odbywa się przy użyciu środków przeciwdrgawkowych.
– badania okulistyczne – dalekowzroczność, astygmatyzm, zez. Leczenie przy wykorzystaniu szkieł korekcyjnych oraz wykorzystanie metod nieinwazyjnych.
– badania kardiologiczne,
– konsultacja urologiczna- nietrzymanie moczu, leczenie farmakologiczne.
– badanie ortopedyczne, stwierdzona nadwrażliwość ruchowa oraz hipotonia wymaga wprowadzenia rehabilitacji. Noworodki z wrodzonym zwichnięciem stawu biodrowego, wymagana jest diagnostyka ultrasonograficzna i ewentualnie dalsze leczenie. Płaskostopie może być korygowane za pomocą noszenia odpowiedniego obuwia i ćwiczeń korekcyjnych.
– konsultacja psychologiczna i psychiatryczna- liczne zachowania autystyczne, a także napady paniki, lęku, nadpobudliwość, impulsywność, depresja. W takim przypadku ważna jest opieka psychiatryczna, która umożliwi podjęcie odpowiednich kroków leczenia terapeutycznego.
– konsultacja ortodontyczna
– konsultacja otolaryngologiczna.
Na dzień dzisiejszy nie opracowano leku, oraz odpowiedniej metody leczenia przyczynowego ze względu na indywidualność pacjentów. Każdy z nich może mieć inne zaburzenia i inne potrzeby pracy. Dlatego też wskazana jest jak najszybsza diagnoza stwierdzająca zespół łamliwego chromosomu X, aby można było stworzyć odpowiedni plan pracy z taką chorym.
