Zespół Cowden, to dziedziczony w sposób autosomalny dominujący zespół objawów ze zmienną ekspresją powodowany najczęściej mutacją w genie PTEN położonym na długim ramieniu chromosomu 10 znanego jako PTEN. Charakteryzuje się ono występowaniem licznych guzów w całym ciele. Nie mają one charakteru złośliwego, ale mogą utrudniać prawidłowe działanie organu, w którym występują. Ponadto, u osób, które cierpią na zespół Cowden, zaobserwowano większe prawdopodobieństwo wystąpienia nowotworów jajnika, sutka i tarczycy. Częstość występowania zespołu Cowden oceniana jest na 1:200 000 osób. W 90% choroba jest diagnozowana przed dwudziestym rokiem życia. 99% zmian sprzed okresu diagnozy to zmiany skórne.
Polipowatości hamartomatyczne, do których należy między innymi zespół Cowden są rzadkimi chorobami warunkowanymi mutacjami w genach predyspozycji do nowotworów. Badane grypy charakteryzują się wzrostem polipów typu hamartoma w przewodzie pokarmowym chorego. Ponadto objawem dodatkowym, które obserwuje się w zespole Cowden są zmiany na skórze oraz błonach śluzowych. Mają one charakter zmian tricholemmomata skóry, brodawczaki skóry i błon śluzowych oraz obserwowane jest rogowacenie akralne.
Zespół Cowden po raz pierwszy został Opisany przez Lloyda i Dennisa w 1963 r. Zespół Cowden jest jeszcze rzadszą chorobą niż inne zespoły polipowatości hamartomatycznych. Częstotliwość występowania tego typu schorzenia szacuje się 1 na 200000 nowych urodzeń. Cechą charakterystyczną są wielorakie zmiany hamartomatyczne tkanek pochodzących z trzech listków zarodkowych: endodermy, ektodermy i z mezodermy.
Objawy – Zespół Cowden
Oprócz podstawowego regionu objawowego jakim jest obszar żołądkowo-jelitowy – występuje on u około 71% chorych, zmiany pojawiają się również na skórze, błonach śluzowych oraz innych organach. W trakcie międzynarodowego konsorcjum, które zajmowało się zespołem Cowden, opracowano kryteria diagnostyczne, wśród których możemy wyróżnić zmiany skórno- śluzówkowe, w tym włókniaki śluzówki jamy ustnej oraz zmiany brodawkowate i hiperkeratotyczne na twarzy i na kończynach. U znakomitej większości chorych (prawie 99%) przed 30 rokiem życia rozwijają zmiany skórno-śluzówkowe. Zmiany hamartomatyczne w obrębie przewodu pokarmowego występują na całej jego długości. Najczęściej jednak zdarzają się w żołądku, okrężnicy oraz przełyku, w którym to mają postać glikogenowych zrogowaceń. Zmiany hamartomatyczne w tym zespole to przede wszystkim polipy, tłuszczaki i nerwiaki zwojowe. Polipy w zespole Cowden wyróżniają się obecnością elementów nerwowych, które nie są obserwowane w innych zespołach polipowatości hamartomatycznych. Poza tym w zespole Cowden obserwowane są również wady centralnego układu nerwowego, takie jak opóźnienie umysłowe, makrocefalia, choroba Lhermitte-Dulclos (LDD), nerwiaki zwojowe móżdżku. Ponadto zdarzają się wady oczu i tętniczo-żylne wady rozwojowe. U jednej trzeciej pacjentów występują wady kości czaszki, kręgosłupa i rąk. W zespole istnieje podwyższone ryzyko rozwoju łagodnych, jak i złośliwych nowotworów tarczycy, płuc, nerki, siatkówki, piersi, macicy i skóry. W przypadku 30 do 50% kobiet z zespołem Cowden obserwowany jest nowotwór piersi, przy czym u 25% jest on obustronny. Rak piersi u tych kobiet występuje już w bardzo młodym wieku, mniej więcej 10 lat wcześniej w porównaniu z populacją ogólną. Ryzyko rozwoju raka tarczycy jest wyższe o 10% wśród kobiet i mężczyzn.
Leczenie zespołu Cowden
Zasady postępowania leczniczego oraz wzmożona opieka nad osobą, u której istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zespołu Cowden, w dużej mierze zależy od obrazu klinicznego, a przede wszystkim od ilości zmian, które wystąpiły w przewodzie pokarmowym chorego. Właściwa postawa onkologiczna zobowiązuje nas do jak najczęstszych, corocznych kontroli endoskopowych jelita grubego, a także w przypadku stwierdzonych zmian w żołądku – gastroduodenoskopii. Każdorazowo, zdiagnozowany polipa, powinien być usunięty chirurgiczznie przez lekarza. Następnie jest on oceniany histopatologicznie pod kątem zmian rakowych. W przypadku kiedy po przeprowadzeniu kolejnego badania kontrolnego (kolonoskopowego) nie ma oznak pojawiania się nowych zmian hamartomatyczne, istnieje możliwość aby odstęp czasu pomiędzy kolejnymi endoskopiami wydłużyć wtedy z roku nawet do 3 lat. Jednakże, chory powinien w tym czasie bardzo uważnie obserwować zmianę charakteru wypróżnień, obecność ewentualnej krwi w stolcu, a także wykonywać kontrolne morfologie krwi celem wykluczenia anemii.
Od pewnego czasu podejmowane są próby profilaktycznego leczenia zespołu Cowden, również niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi takimi jak np. celekoksyb, sulindak. Zaniedbana lub nieleczona choroba bardzo często spowodować poważne powikłania. Jest skomplikowanym, przewlekłym schorzeniem, którego bardzo trudno jest uniknąć ze względu na uwarunkowanie genetyczne. Należy więc bardzo dużą uwagę zwrócić na obronę zachowawczą oraz w momencie pojawienia się pierwszych symptomów które budzą naszą podejrzliwość natychmiast kontaktować się z lekarzem.
Leczenie zespołu Cowden, podobnie jak ma to miejsce w przypadku innych chorób genetycznych jest procesem bardzo złożonym ze względu na mnogość występowania objawów chorobowych. Wymaga więc stałych wizyt i kontroli u wielu lekarzy specjalistów, którzy mogą zalecić jedynie łagodzenie objawów chorobowych.
