Wstrząs anafilaktyczny zwany również anafilaksją jest to bardzo szybko rozpoczynająca się i w efekcie poważnie zagrażająca życiu reakcja nadwrażliwości organizmu w odpowiedzi na jakiś alergen. Najczęściej jest to pokarm, lek ale także użądlenie pszczoły czy osy. Najcięższą postacią anafilaksji z elementami zaburzenia ogólnoustrojowego stanowi wstrząs anafilaktyczny. Jest on bowiem stanem bezpośredniego zagrożenia życia, który nieleczony prowadzi niechybnie do śmierci. Do pojawienia się objawów klinicznych anafilaksji dochodzi w ciągu kilku, maksymalnie kilkudziesięciu minut po ekspozycji na czynnik wywołujący, zwykle gwałtownie i narastając bardzo szybko. W trakcie wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego zwykle dochodzi do wyraźnego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. Wstrząs może mieć pochodzenie alergiczne np. w przypadku uczulenia na orzeszki ziemne lub niealergiczny w przypadkach reakcji na np. zimno.
Według danych zgromadzonych i poddanych analizie w naszym kraju, szacuje się, że w Polsce ma miejsce do kilku przypadków na 100 000/rok, co w przeliczeniu na liczbę mieszkańców naszego kraju przekłada się na nawet kilka tysięcy osób rocznie których występują zagrażające życiu powikłania. W około 2-3% przypadków wstrząs ten kończy się śmiertelnie. Większym ryzykiem wstrząsu obciążone są osoby będące atopikami, (z wrodzoną skłonność do produkcji przeciwciał IgE) w odpowiedzi na kontakt z substancjami uczulającymi.
Przyczyny – Wstrząs anafilaktyczny
Teoretycznie, każda wprowadzona do naszego organizmu substancja obca może spowodować uczulenie, a w konsekwencji wstrząs anafilaktyczny lecz lista czynników które wywołujących najcięższe, zagrażające życiu reakcje anafilaktyczne jest raczej krótka. Do najczęstszych przyczyn reakcji anafilaktycznej należy użądlenie przez różnego rodzaju owady takie jak: osy, pszczoły, szerszenie, trzmiele, zażycie leków – zwłaszcza antybiotyków z grupy penicylin i cefalosporyn, a także znacznie rzadziej radiologicznych środków kontrastowych jak również stosowane w anestezjologii leki zwiotczające mięśnie. Należy również wziąć pod uwagę ryzyko wystąpienia reakcji anafilaktycznych u osób uczulonych, u których wykonuje się testy skórne oraz poddaje się immunoterapii, spożycie pokarmów takich jak białko mleka krowiego, owoce morza, ryby i orzechy ziemne, przy czym należy pamiętać, że częstość występowania uczulenia na pokarmy wykazuje zmienność geograficzną i związana jest z ilością danego alergenu w diecie. Ryzyko anafilaksji zwiększa się w przypadku kumulacji przyczyn, np. przy jednoczesnej ekspozycji na alergeny pokarmowe oraz wysiłek fizyczny.
Dobrze jest również wiedzieć o istnieniu chorób towarzyszących a także pogarszających rokowanie w momencie wystąpienia ciężkiej reakcji anafilaktycznej. Reakcje tego typu są dużo bardziej niebezpieczne u małych dzieci i osób w podeszłym wieku, u osób obciążonych przewlekłymi chorobami i układu sercowo-naczyniowego oraz układu oddechowego (źle kontrolowaną astmą czy przewlekłą obturacyjną chorobą płuc). Na podstawie badań wiadomo również, że u osób zażywających przewlekle stosowane w leczeniu nadciśnienia leki z grupy beta- i alfablokerów receptora dla adrenaliny, gorzej odpowiadają na leczenie. Do głównych narządów wstrząsowych w przypadkach anafilaksji należą: skóra i błona śluzowa, układ oddechowy, układ pokarmowy oraz układ krążenia.
Objawy – Wstrząs anafilaktyczny
Objawy wstrząsu anafilaktycznego pojawiają się zazwyczaj nagle i ulegają natychmiastowemu nasileniu w ciągu zaledwie kilku minut, rzadko godzin – w przypadku substancji niedostających się wprost do krwi, a wymagających wchłonięcia się np. w przewodzie pokarmowym, od kontaktu z substancją wywołującą. Objawy nie dotyczą jednego, a kilku różnych narządów. Do najczęściej występującej grupy objawów, która pojawia się nawet w 90% reakcji anafilaktycznych są objawy skórne w postaci uogólnionej pokrzywki, świądu, zaczerwienienia skóry, obrzęku w tym także obrzęków lokalizujących się na twarzy oraz obrzęku i zaczerwienienia spojówek. Część reakcji anafilaktycznych może przebiegać bez jakichkolwiek zmian skórnych. Należy jednak pamiętać, że tak jak pokrzywka, również obrzęk naczynioruchowy (zlokalizowany na twarzy lub kończynach) mogą stanowić oddzielny problem i nie zawsze oznaczają wystąpienie groźnej anafilaksji.
Wstrząs anafilaktyczny – leczenie
Gdy już wystąpi reakcji anafilaktycznej konieczne jest natychmiastowe działanie. Jego brak może doprowadzić do rozwoju wstrząsu anafilaktycznego, który jest już stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Gdy objawy dotyczą układu oddechowego oraz spadku ciśnienia konieczne jest niezwłoczne podanie adrenaliny. Osoby mające świadomość swoich skłonności , powinny posiadać ze sobą gotową do użycia ampułkostrzykawkę zawierającą ten lek. W przypadkach gdy reakcja pojawia się po raz pierwszy, konieczne jest wezwanie pogotowia. Należy pamiętać, że cześć leków wziewnych czy leki sterydowe (działające dopiero po kilku godzinach od podania) nie są w stanie zatrzymać postępujących objawów reakcji anafilaktycznej i zastąpić podania adrenaliny. Po podaniu adrenaliny chory musi trafić do szpitala w celu dalszej obserwacji i leczenia. W przypadku wystąpienia pełnoobjawowego wstrząsu konieczna jest intubacja i leczenie w warunkach oddziału intensywnej terapii. W lżejszych przypadkach, gdy występuje obniżone ciśnienie krwi i duszność podaje się dużą ilość dożylnych płynów oraz tlen. Okres obserwacji zależy od stanu chorego i szybkości ustępowania objawów.
To bardzo cenne informacje, ciesze się, że tak dokładnie opisaliście jakie dokładnie są objawy wstrząsu anafilaktycznego. To jedno z najgorszych przeżyć, jakie można doświadczać. Gdyby nie szybka interwencja i pomoc nie wiem jakby się skończyło. Teraz zawsze mam ze sobą strzykawkę z adrenalina i czuję się dużo bezpieczniej. Wiem, jakie to ważne i jak można uratować komuś życie.