Terapia fagowa – leczenie fagami wykorzystuje unikalne właściwości bakteriofagów – wirusów bakteryjnych atakujących wyłącznie komórki bakteryjne. To innowacyjna metoda leczenia wychodząca naprzeciw coraz mniej skutecznej antybiotykoterapii. Bakteriofagi (zwane też fagami) niszczą bakterie, również te odporne na antybiotyki.
Terapia fagowa znana jest od początku XX wieku
W polsce instytut PAN prowadzi od kilkudziesięciu lat badania nad bakteriofagami. Od 2005 roku prowadzone są eksperymentalne terapie fagowe wyselekcjonowanych pacjentów. Fagoterapia jest formą terapii antybakteryjnej prowadzonej przy użyciu fagów lizujących tylko komórki bakteryjne zarówno Gram-dodatnie, jak i Gram-ujemne.
W terapii fagami wykorzystuje się wyłącznie fagi, które wykazują zdolność do namnażania się i lizy określonych szczepów bakterii odpowiedzialnych za infekcję. Stąd każdorazowo preparat fagowy musi zostać dopasowany i stworzony na potrzeby danej infekcji i pacjenta. To zaś generuje koszty i trudności w rozpowszechnieniu terapii fagami. Duże zaangażowanie w badania nad fagoterapią spowodowało, że zostało stworzonych wiele metod, dzięki którym można określić ich aktywność antybakteryjną.
Bakteriofagi czyli co?
Bakteriofagi powszechnie występują w przyrodzie, m. in. w glebach, oceanach, a nawet w gorących źródłach – wszędzie tam, gdzie są bakterie. Co więcej można je wyizolować także z ludzkiego ciała, np. z kału, moczu. W terapii wykorzystywane są głównie fagi pozyskane ze ścieków. By mówić o mnożeniu fagów i terapii fagami należy ocenić wrażliwość danego szczepu bakterii na fagi i następnie wytworzyć preparat w postaci bezbarwnego i bezzapachowego płynu, jaki jest aplikowany pacjentom.
Stosuje się go miejscowo np. w formie kropli lub aerozolu, kompresu. Czasem jest on podawany doustnie, wówczas wymaga rozcieńczenia sokiem lub wodą, gdyż jest gorzki w smaku. Po wniknięciu do organizmu fagi przyklejają się do bakterii wszczepiając im własne DNA, po czym zaczynają się powielać. Fagi są niszczycielami bakterii i powodują jej rozpad w miejscu infekcji, przenosząc się na kolejne bakterie i wyniszczając je sukcesywnie.
Terapia fagowa trwa około półtora miesiąca, aczkolwiek bywa że wymaga przedłożenia. Wymagane są podczas terapii kontrolne wizyty lekarskie, chociaż sama aplikacja preparatu może odbywać się w warunkach domowych.
Skuteczność leczenia fagami
Z uwagi na to, iż metoda ta jest nowa, to trudno jest potwierdzić jej skuteczność. Może za to budzić wątpliwości czy na przykład na fagi nie uodpornią się bakterie? Ryzyko to jest znacznie mniejsze niż w przypadku antybiotyków, ale jednak istnieje. Wyróżnikiem fagów jest zdolność mutowania się względem bakterii, co pozwala uskuteczniać działanie niszczycielskie.
Do wyleczenia zakażenia bakteryjnego wystarcza zaledwie jedna dawka faga. Istotną cechą fagów jest niszczenie tylko jednej konkretnej bakterii. Tym samym fagi nie mają skutków ubocznych dla organizmu tak jak bywa to z antybiotykami. Skutki uboczne fagoterapii są bardzo rzadkie i niewielkie, jak przyrost temperatury ciała o nieznacznej dokuczliwości dla pacjenta.
Niestety fagi nie działają na każdą bakterię, co jednak leży po stronie badaczy i wciąż są prowadzone badania naukowe nad przystosowaniem fagów na potrzeby medycyny. Badaczom nie udało się jeszcze pozyskać fagów do leczenia zakażeń wywołanych przez paciorkowce, prątki gruźlicy czy chlamydie.
Gdyby fagi były zarejestrowane jako lek, mogłyby zastąpić antybiotyki. Wówczas leczenie zakażenia bakteryjnego byłoby znacznie tańsze osiągając kwotę 1 euro dziennie. Obecnie w Polsce leczenie fagami ma charakter odpłatny i eksperymentalny. Do Instytut PAN przybywają pacjenci z całej UE, bowiem leczenie fagami jest dostępne wyłącznie w Polsce.
Cechą charakterystyczną bakteriofagów jako leków jest samoczynne zwiększanie dawki w czasie infekcji, natomiast po lizie wszystkich komórek bakteryjnych są one usuwane samoczynnie z organizmu, gdyż nie mają zdolności do rozwoju w komórkach eukariotycznych. Współczesna fagoterapia wykazuje skuteczność na poziomie 90% w leczeniu: zapalenia opon mózgowych, zapalenia kości i szpiku kostnego, zapalenia układu moczowego, zapalenia ucha środkowego.
