Hipogonadyzm to bardzo rzadkie schorzenie polegające na niedoczynności gonad. Gonady to gruczoły rozrodcze płciowe. Narządy te są odpowiedzialne za wytwarzanie gamety czyli komórek rozrodczych. U samic występują jajniki produkujące komórki jajowe, a u samców jądra, w których powstają plemniki. Ponadto gonady odpowiedzialne są za wydzielanie hormonów płciowych: jądra – androgeny, a jajniki – estrogeny i progesteron. Dysfunkcja gonad obejmuje produkcję hormonów płciowych i gamet.
Wyróżnia się dwie formy hipogonadyzmu:
– hipogonadyzm pierwotny – to niedoczynność hormonalna występująca w następstwie uszkodzenia gonad męskich lub żeńskich (jąder lub jajników). Przyczyną hipogonadyzmu pierwotnego może być np. uraz mechaniczny, uderzenie, nadmierny uścisk okolic intymnych.
– hipogonadyzm wtórny zazwyczaj występuje w wyniku uszkodzenia przysadki mózgowej w podwzgórzu bądź innych zmian chorobowych np. guzy, torbiele, urazy, procesy zapalne.
Przyczyny hipogonadyzmu
Przyczyn powodujących nie wytwarzanie odpowiedniej ilości testosteronu u mężczyzn może być bardzo wiele. Jedną z najczęściej spotykanych może być pierwotna choroba jąder co nie oznacza ze np. nie może ona występować w wyniku zmian w obrębie przysadki mózgowej bądź podwzgórza. W przypadku pierwotnej postaci choroby, za czynnik odpowiedzialny za pojawienie się schorzenia uznaje się tzw. zespół Klinefeltera. Powstała wada genetyczna odpowiada za to, że w organizmie mężczyzny zamiast pojedynczego chromosomu X i Y, pojawia się nawet kilkanaście tych oznaczonych X i tylko jeden Y, który decyduje o płci dziecka.
W konsekwencji znaczna przewaga chromosomów X sprawia, że jądra nie produkują wystarczającej ilości testosteronu. Czynnikiem sprzyjającym rozwojowi tej choroby może być między innymi otyłość ale także niektóre choroby zakaźne takie jak gruźlica czy świnka a także wszelkiego rodzaju urazy mechaniczne.
Hipogonadyzm to przyczyna niepłodności, niezależnie od tego, w którym momencie życia się pojawi. W spermie nie znajdują się plemniki, co można stwierdzić w badaniu nasienia. Aby stwierdzić tę chorobę, należy zrobić badanie poziomu testosteronu (w przypadku choroby jest obniżony), LSH i LH (w przypadku choroby są obniżone lub w granicach normy), prolaktyny (w przypadku choroby jest w normie) oraz USG jąder. Chorobę leczy się lekami hormonalnymi zawierającymi testosteron i gonadotropiny.
Objawy hipogonadyzmu
Pierwsze objawy wtórnej niewydolności hormonalnej jąder mogą pojawić się:
– już w życiu płodowym,
– w czasie spodziewanego dojrzewania płciowego
– po okresie dojrzewania.
W zależności od tego, kiedy wystąpi, jego objawy będą inne. Dlatego w odniesieniu do pierwszego przypadku czyli kiedy pierwsze objawy można zaobserwować w życiu płodowym wówczas niedobór hormonów odpowiedzialnych za kształtowanie cech płciowych wywoła objawy, takie jak spodziectwo lub wnętrostwo. Są to najczęściej występujące konsekwencje hipogonadyzmu stwierdzonego w najwcześniejszej fazie rozwoju płodu.
Wśród najczęściej spotykanych objawów występujących w rozpoczynającym się okresie dojrzewania chłopców zaliczamy:
– brak dojrzewania
– brak owłosienia łonowego,
– brak zarostu pachowego i twarzy,
– nie występuje także mutacja głosu,
– brak lub zanik popędu płciowego,
– brak wytrysków nasienia ani wzwodów,
– charakterystyczne odczuwanie zmęczenia,
– osłabienie organizmu,
– eunuchoidalna budowa ciała charakteryzująca się wysoka sylwetką, długimi kończynami oraz krótkim tułowiem, wąskimi ramionami i szerokimi biodrami,
– nadmierne odkładanie się tłuszczu,
– przyrost piersi i bioder,
– ginekomastia, czyli powiększenie gruczołów piersiowych,
– minimalistyczne rozmiary prącia, jąder.
Objawy hipogonadyzmu u osób dojrzałych płciowo nie obejmują budowy ciała, choć może się pojawić nadmiar tłuszczu w okolicach piersi i bioder. Zdarza się także ginekomastia. Owłosienie łonowe i pachowe może zacząć wypadać, pojawiają się także zaniki mięśni. W niektórych przypadkach można zauważyć bladość i suchość skóry.
Leczenie hipogonadyzmu
W przypadku hipogonadyzmu konieczne jest poddanie się badaniu lekarskiemu, samodzielnie nie jesteśmy w stanie przeprowadzić ani diagnozy ani jednoznacznie stwierdzić co nam dolega.
W przypadku hipogonadyzmu pierwotnego leczenie polega na podawaniu androgenów (preparatów testosteronu), celem uzyskania fizjologicznego poziomu tego hormonu. Dzięki w odpowiednim czasie rozpoczętej i właściwie prowadzonej terapii pacjentów uzyskuje się typowe dla płci cechy II- i III- rzędowe oraz właściwy poziom libido umożliwiający prowadzenie życia płciowego.
W celu skutecznego zdiagnozowania lekarz zleci:
– przeprowadzenia wywiadu z pacjentem lub jego matką,
– badanie przedmiotowe (skala Tannera)
– ocena szybkości wzrastania
– biopsja jądra
– badania ośrodkowego układu nerwowego (obrazowe, neurologiczne, okulistyczne)
– badania genetyczne
– stężenie we krwi FSH, LH, testosteronu, estradiolu, PRL, SHBG, TSH
– test z GnRH
– test z hCG
– ocena wieku kostnego
– USG jąder
– markery nowotworowe
Wczesne rozpoznanie hipogonadyzmu wtórnego, a więc w okresie pokwitania, i wdrożenie odpowiedniego leczenia może doprowadzić do prawidłowego spermatogenezy oraz prawidłowego rozwoju somatycznego. Leczenie gonadotropinami stosowane bywa też w zespołach tzw. płodnego eunucha, oligospermii.
