Wstrząs anafilaktyczny (łac. commotus anaphylaciticus) – może mieć podłoże alergiczne ale także może być wywołany reakcją niealergiczną. Bardzo istotne jest iż wstrząs anafilaktyczny posiada ogólnoustrojowy charakter.
Jego geneza sięga roku 1902 gdyż właśnie w tym roku został on pierwszy raz opisany przez P.Portiera i Ch. Richeta. Autorzy twierdzili iż wstrząs anafilaktyczny może być wywoływany przez uwalnianie się mediatorów preformowanych oraz wytwarzanych m.in. przez histaminę.
Wstrząs anafilaktyczny jest bardzo silną alergiczną reakcją organizmu i stanowi on w 100% stan bezpośrednio zagrażający życiu człowieka. W przypadku silnej reakcji alergicznej niezbędna jest natychmiastowa pomoc lekarza – niezwłocznie trzeba wezwać pogotowie.
W momencie wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego pierwsza pomoc jest bardzo ważna. Osoby znajdujące się w grupie ryzyka powinny mieć przy sobie adrenalinę, zwaną też epinefryną. Środek odczulający – adrenalina powinna zostać podana jak najszybciej. Jest to tak zwany lek pierwszego rzutu.
Patomechanizm wstrząsu anafilaktycznego polega na uwalnianiu w odpowiedzi na dany czynnik wielu różnych substancji, m.in. z komórek tucznych.
Objawy wstrząsu anafilaktycznego
Główne objawy wstrząsu anafilaktycznego odczuwane są już w pierwszych chwilach od zdarzenia. 
Znaczna większość osób nie posiada odczynu na użądlenia, zazwyczaj nieprzyjemny kontakt z owadem kończ się na wprowadzeniu jadu co w następstwie skutkuje wystąpieniem nacieku zapalnego, zaczerwienieniem a czasami nawet obrzękiem skórnym. Niemniej jednak objawy te ustępują w większości przypadków w kilka godzin od momentu zdarzenia. Jednak u osób z odczynem alergicznym na ukąszenia np. owadów latających następuje reakcja ogólnoustrojowa.
Główne objawy wstrząsu anafilaktycznego to;
– osłabienie,
– zawroty głowy,
– bladość,
– obrzęk szyi oraz twarzy,
– wymioty,
– trudności w oddychaniu,
– zaburzenie pracy serca,
– spadek ciśnienia krwi,
– drgawki.
Bardzo ważną rolę odgrywa dokładna interpretacja reakcji organizmu gdyż pierwsze objawy wstrząsu anafilaktycznego pojawiają si w kilka minut od momentu ukąszenia. W zależności od gwałtowności reakcji organizmu tym większe realne zagrożenie dla życia oraz zdrowia człowieka.
Pomoc i leczenie wstrząsu anafilaktycznego
Ze względu na zagrożenie życia należy jak najszybciej skutecznie udzielić pomocy choremu. Konieczne jest udrożnienie w pełni dróg oddechowych a następnie zrobić wszystko, by do krwi dostała się jak najmniejsza ilość alergenu.
W przypadku ukąszenia owada latającego np. pszczoły konieczne jest usunięcie żądła gdyż jad wprowadzany jest do organizmu przez około 20 sekund. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku osy w odróżnieniu od pszczoły gdyż ta znęca się nad ofiarą wielokrotnie kłując ja. W wyniku takiego działania żądło nie pozostaje odczepione od owada. Ważne jest aby w możliwie najszybszy sposób odczepić owada od skóry tak by odciąć przez to źródło jadu. Osoba która podejrzewa u siebie możliwość wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego powinna natychmiast wezwać pomoc, pogotowie.
Do czasu przyjazdu karetki należy ułożyć się w pozycji leżącej na plecach i unieść nogi. Jeśli istnieje taka możliwość należy nad miejscem ukąszenia założyć opaskę uciskową, unosząc jednocześnie opaskę powyżej poziomu serca. Samodzielnie także możemy spożyć podwyższoną dawkę wapna oraz w celu złagodzeniu skutku obrzęków zrobić zimny okład np. z kostek lodu.
Coraz więcej osób jest świadomych swojej choroby dlatego bardzo istotne jest aby posiadać przy sobie lek przeciwhistaminowy. Istnieją także zestawy które niejednokrotnie mogą uratować życie człowieka. W ich skład wchodzą strzykawka wraz z dedykowaną dawką adrenaliny. Adrenalina przepisywana jest przez lekarza na receptę.
Przed przybyciem lekarza lub karetki bardzo ważną rolę odgrywa kontrola oddechu oraz tętna pacjenta. W ostateczności w przypadku bardzo silnej reakcji i utraty przytomności konieczne jest podjęcie reanimacji.
Czynniki wywołujące wstrząs anafilaktyczny;
– jady owadów błonkoskrzydłych (osy, pszczoły),
– kontakt skóry z roślinami zawierającymi histaminę w swoich tkankach,
– leki (np. antybiotyki, leki zwiotczające, niesteroidowe leki przeciwzapalne, jak aspiryna),
– krew i preparaty krwiozastępcze (dekstran, HES, albumina),
– szczepionki i surowice odpornościowe,
– kontakt z lateksem,
– żywność (zwłaszcza ryby, owoce morza, cytrusy, orzeszki ziemne),
– alergeny z powietrza (sierść zwierząt),
– radiologiczne środki cieniujące.
Wstrząs anafilaktyczny a alergia
Alergia jest ściśle powiązana ze wstrząsem anafilaktycznym.
Alergia – często nazywana uczuleniem lub nadwrażliwością, jest patologiczną reakcją na dany alergen. Polega ona na reakcji immunologicznej, która wiąże się z powstawaniem swoistych przeciwciał. Alergie mogą mieć różnorodny charakter i z roku na rok przybywa nam zarówno alergenów jak i osób których organizm nie jest w stanie stawić czoła przeciwnikowi. Alergia może być o różnym nasileniu, łagodnym ale także tak jak to ma miejsce w przykładnie wstrząsu anafilaktycznego bardzo poważny.
